Aan het eind van het verhaal blijkt een rokende Etna levensgevaarlijk

“Ga jij d’r eens wat van zeggen”, gebiedt Ech Nie, “ik ben er nou wel klaar mee.” Haar priemende vinger wijst in de richting van een rokend mokkel in de achtertuin en blijkbaar ben ik degene die haar van verder paffen moet weerhouden. “Laat lekker gaan”, probeer ik nog, maar Ech Nie is onverbiddelijk. “Nee Ech Wel, ik ben niet van plan dit soort gedrag te blijven tolereren. Het is onze eerste wittebroodsweek en Etna moet weten dat stoken in een goed huwelijk niet gewenst is.”

Hachelijke onderneming

Makkelijker gezegd dan gedaan. Normaal gesproken is iemand bekritiseren al niet zonder risico, maar als je opponent ook nog eens een kleine 3.5 km boven je uittorent dan wordt het helemaal een hachelijke onderneming. “Je weet wel dat mevrouw nogal heet gebakerd is, hè?”

“Ja dus?”

“Nou, dat de vonken er bij een confrontatie weleens vanaf zouden kunnen vliegen…”

“Ik hoor het al. Je kan het weer niet alleen af…”

Monsterlijke berg Etna

“Met z’n tweeën sta je gewoon sterker”, vertel ik Ech Nie onderweg naar boven. Vanaf haar vroegste jeugd is Etna al berucht om haar korte lontje en het zou niet de eerste keer zijn dat ze spontaan ontploft. De oude Grieken geloofden zelfs dat er onder haar lichaam een gigantisch gedrocht schuilging. Typhon noemden ze het monster, en volgens de verhalen had het wel honderd vuurspuwende slangenkoppen, reikte zijn weerzinwekkende gestalte tot aan de sterren en was zijn stemgeluid zo afgrijselijk dat het zelfs de goden deed sidderen. Oppergod Zeus had het beest daar begraven omdat Typhon de macht wilde overnemen.”

Beklimming Etna

Hoewel snel van de kook blijkt Etna niettemin een koele dame. Was het aan haar voeten nog een dikke dertig graden, als we de auto bij haar middel parkeren (de asfaltweg gaat niet verder) is daar nog maar de helft van over. Gelukkig zijn we op haar nukken voorbereid en trekken we gauw een lange broek en vestje aan. “Jeetje, wat een gevaarte”, zegt Ech Nie bij nader inzien, “het lijkt de Doemberg wel.”

“Reusachtig gewoon.”

Voor ons ligt een kale woestenij van grillig lava en boven ons hangen dikke, onheilspellende donderwolken. “Misschien moeten we haar toch maar met rust laten”, uit Ech Nie ineens haar twijfels, “kettingrokers zijn er meestal niet zo van gediend als ze tot stoppen worden gemaand.”

“Wat is dit nou weer?! Wordt het je te heet onder de voeten?”

“Nee, maar ik wil gewoon voorkomen dat ze in woede ontsteekt…”

Etna teistert omgeving

Etna werd zo’n 500.000 jaar geleden uit water en vuur geboren. Lava ontsnapte uit de zeebodem en creëerde langzaam maar zeker een berg die, na Stromboli, nog altijd geldt als de meest actieve van Europa. Al sinds haar prille bestaan geeft het opgewonden standje blijk van haar opvliegende karakter. Grommen doet ze eigenlijk voortdurend en bij het minste of geringste gaat ze volkomen uit haar dak.

Gelukkig zijn haar uitbarstingen vandaag de dag niet meer zo explosief als vroeger. Zo’n 8000 jaar geleden bijvoorbeeld, veroorzaakte ze nog een tsunami van wel 50 meter hoog. De helft van haar gewicht stortte bij die gelegenheid in zee en daarbij werd een gebied overspoeld dat zó groot was, dat sommige historici denken dat we daar de vele zondvloedverhalen uit de oudheid aan te danken hebben.

Vanwege haar onvoorspelbare driften hielden Etna’s buren haar altijd al angstvallig in de gaten. Afkoelen deed ze namelijk nooit en in haar razernij bleek ze tot alles in staat. Lavastromen, asregens, gloedwolken; Etna liet nooit een middel onbeproefd en kon haar gal maandenlang blijven spuwen. Daarbij was vooral de oude stad Catania vaak de sigaar. Keer op keer ging zij ten onder aan het geweld van een ontketende Etna en kostte haar bloeddorst duizenden inwoners het leven.

Onweer

De lotgevallen van Catania maken Ech Nie er bepaald niet geruster op. Wantrouwend en vol afschuw kijkt ze naar de brandgaten op Etna’s pokdalige huid. “Ech Wel, alsjeblieft, laten we dit niet op de spits drijven. Volgens mij komt er nog regen aan ook.”

“Ik voel anders niks.”

“Nee, ik ook nog niet, maar je hoort toch wel dat onweer in de verte?”

“Dat is geen onweer, schat. Dat is Etna’s opborrelende agressie…”

En toen was het helemaal gedaan met Ech Nie’s gemoedsrust…

Legendarische gebeurtenissen

Om Ech Nie weer wat moed in te praten doe ik een lofzang op twee broers die eens, tijdens een bijzonder gewelddadige eruptie, terugkeerden naar het brandende Catania en daar hun ouders van een gewisse dood redden. “Terwijl ze dus zelf al in veiligheid waren hè”, benadruk ik hun heldendaad. “Nou, nou…”, antwoordt Ech Nie. “Ja, dat waren nog eens kerels. Hun actie dwong zoveel respect af dat zelfs de lavastroom die hen bedreigde, zich in tweeën splitste en de dapperen een vrije doorgang bood.”

“Je moet het verhaal niet overdrijven, Ech Wel.”

“Is echt gebeurd hoor.”

“Jaja…”

“Ja, ech wel. Trouwens, in het jaar 253 gebeurde er nog zoiets miraculeus. Etna had al negen dagen lang onafgebroken staan te spuiten, en Catania’s definitieve ondergang leek slechts een queestie van tijd, toen een slimme burger op het idee kwam om de lijksluier van de pas gestorven Agatha voor de stortvloed te leggen. Het kledingstuk had de grond nog niet geraakt of de vuurzee viel stil…”

Sint Agatha

“Oh ja, en wie was die Agatha dan helemaal?”

“Zij was een martelares van het nieuwe geloof. Met de intrede van het christendom hadden de oude goden afgedaan en was de bevolking op zoek naar een paar nieuwe helden. Omdat Agatha’s doekje zich bij de uitbarsting zo kranig had verweerd kreeg zij als een van de eerste katholieken de heiligenstatus toebedeeld. Alsof dat nog niet genoeg was benoemde Catania haar tevens tot patrones van de stad.”

“Okee, hartstikke leuk, maar nog even terugkomend op die allesverzengende lava; die kon dus niet voorbij haar zijden sjaaltje komen?”

“Nee, ongelofelijk hè?”

“Nou het klinkt meer als een mooi sprookje, Ech Wel. Alleen mis ik de zin: en ze leefden nog lang en gelukkig.”

“Dat klopt. Zo goed was ze namelijk ook weer niet. In 1169 was Etna’s furie zo immens dat 15.000 omwonenden het niet overleefden. Onder de doden bevonden zich ook de gelovigen die bescherming hadden gezocht in de aan Agatha gewijde kathedraal.”

“Ik ben weer helemaal op mijn gemak, Ech Wel…”

Empedocles

Behalve in mythen en legendes is Etna ook altijd onderwerp van uitvoerige studie geweest. In de klassieke oudheid werd ze bijvoorbeeld door Pythagoras onderzocht, ontwikkelden Plato en Aristoteles wilde theorieën aan de hand van haar gedrag en baseerde de wijsgeer Empedocles zijn complete levensfilosofie op haar robuuste voorkomen. Laatstgenoemde bestudeerde Etna vanuit zijn observatietoren nabij de kratermond en zag in haar de vier elementen (aarde, water, vuur en lucht) samenkomen. Omdat hij er ook de twee universele krachten “Haat” en “Liefde” signaleerde, concludeerde hij dat de cyclus van het leven hier het beste viel te aanschouwen.

Haat-liefdeverhouding

Volgens Empedocles had liefde een aantrekkende werking en haat een afstotende. Bij een allesoverheersende liefde was er daarom harmonie tussen de elementen en een Etna die er rustig bij lag; domineerde de haat dan barstte Etna uit haar vel en knalden de bouwstoffen uit elkaar. De filosoof vereenzelvigde zich zo met zijn werk dat hij op zeker moment besloot er dan ook maar hélemaal in op te gaan. “En dus sprong die, huppetee, zo de vuurkorf in.”

“Niet?”

“Jawel. En het mooie is, later, nadat Etna de man had opgenomen, braakte ze tijdens een kleine oprisping een van zijn sandalen uit. Wonderlijk genoeg kwam het precies naast de oude uitkijkpost neer.”

Hephaistos, god van het vuur

Al mijn opbeurende verhalen ten spijt wil het met het kalmeren van Ech Nie niet echt vlotten. Zij ziet in Etna steeds meer het monster waar de oude Grieken haar altijd al voor hielden en weigert daarom nog verder haar dood tegemoet te lopen. “Dan pakken we toch gewoon de kabelbaan”, opper ik, “die is van alle gemakken voorzien.” Dat het ding tijdens een uitbarsting in 2001 nog compleet werd vernield vergeet ik (gemakshalve) te vertellen.

Eenmaal in de gondel weid ik nog wat verder uit over de Griekse mythologie. “Je moet weten dat Etna eigenlijk altijd al sterk met de vier elementen verbonden is geweest. Toen Typhon namelijk door Zeus onder de berg bedolven werd, kreeg Hephaistos de taak hem te bewaken. Hephaistos was de god van het vuur. Hij trok op verzoek van zijn vader bij Etna in en maakte haar meteen tot zijn smidse. Zo dicht op het vuur kon hij zich goed bekwamen in de edele kunst van het smeden en was hij in staat ertsen en metalen tot machtige wapens om te smelten”

Vuur, aarde, lucht en water

“Ik zie nog even de link naar de 4 elementen niet hoor…”

“Niet? Nou ja, de God van het vuur die zich in het binnenste van de aarde terugtrekt, dat lijkt me toch duidelijk?”

“Ja, dat snap ik nog.”

“Okee. Verder moet je bedenken dat oppergod Zeus bekend stond als de hemelvader, de wolkenverzamelaar die de bliksem als wapen gebruikte…”

“Ja?”

“…En zonder lucht kan vuur niet bestaan. Net zoals er zonder vader geen zoon kan zijn…”

“Goh, diep hoor. Maar dan missen we alleen nog het water.”

“Ja, dat wilde ik nog zeggen inderdaad. Hephaistos was niet moeders mooiste, sterker nog, zijn moeder Hera vond hem zó lelijk dat ze hem direct na de geboorte van de Olympus afgooide. (de berg die diende als de woonplaats van de goden) Het arme kind viel zover de diepte in dat hij uiteindelijk pas in de oceaan tot stilstand kwam. Daar werd hij opgevist door een paar zeegodinnen en grootgebracht in een onderaardse grot.”

“En daarmee is ook het water verklaard.”

Kreupel van de Olympus af

“Precies. Overigens was zijn vader ook niet zachtzinnig. Toen pa en ma eens ruzie hadden, en Hephaistos zich er mee bemoeide, werd Zeus zo kwaad dat hij Hephaistos bij zijn lurven greep en hem voor een tweede keer van de Olympus wierp. Dit keer kwam de ongelukkige god terecht op het eiland Lemnos en was de plaatselijke bevolking zo goed hem te verzorgen. Wat zij echter niet konden voorkomen was dat hij, als gevolg van de worp, voortaan kreupel door het leven moest.”

IJskoud op vuurberg

Nadat de kabelbaan ons heeft afgezet is Ech Nie nog minder in haar element dan ze al was. Etna dampt als nooit tevoren en haar adem snijdt ons ijskoud door de kleren. “Heb je nog meer verrassingen?” vraagt Ech Nie kil. “Jazeker, om echt aan de top te geraken moeten we met een 4 x 4 bus nog een stukje verder . Kost maar € 35,–”

“Ja dag, Ech Wel. We hebben net voor € 30,– de lift genomen!”

“Tsja, wie roken wil verbieden moet daar wel wat voor over hebben…”

“Nou, we kijken wel of we die schoorsteen vanaf hier wat verstand kunnen bijbrengen.”

Gelukkig worden er op de top ook winterjassen verhuurd en dus kleden we ons om voor een rondje maanlandschap. Ondertussen leg ik Ech Nie de betekenis van de vertelde mythen uit.

Mythische natuurverschijnselen

“Je snapt natuurlijk wel dat al die verhalen bedoeld waren om de vele natuurverschijnselen rondom Etna te verklaren. Volgens de oude Grieken waren de lavastromen namelijk niets anders dan het metaalschuim van Hephaistos, waren de vlammen uit de berg een gevolg van zijn werk in de smederij, was zijn manke hinken vergelijkbaar met het flikkeren van het vuur en weet men de twee verschillende lopen van het lava (die de ene keer in zee stortte en zich de andere keer over land verspreidde) aan de twee buitelingen die Hephaistos in zijn jeugd maakte.”

“Ik heb zo langzamerhand wel een beetje genoeg van jouw sagen, Ech Wel…”

“Nog eentje doen dan? De laatste.”

“Als het echt moet…”

Hephaistos vs Demeter

“Op een dag kregen Hephaistos, de god van het vuur en Demeter, de godin van de vruchtbare aarde, bonje over de heerschappij van Sicilië. Hephaistos stelde dat door zijn noeste arbeid het land vruchtbaar en vol van mineralen was geworden. Hij trok daaruit de conclusie dat hij, in de hiërarchie, dus boven haar stond. Bovendien, zo voegde hij er snerend aan toe, was het niet Demeter die de mensheid bijna had uitgeroeid?”

“Niet weer zo’n horrorverhaal hoor, Ech Wel. Ik trek het nu al niet meer.”

“Nee, wordt het ook niet. Luister nou gewoon even. Demeter, aan de andere kant, wees er op dat zij de mens de tarwekorrel en de landbouw had geschonken. Dat de mensheid door haar toedoen ook had geleden, wilde ze wel toegeven, maar daarvan hadden ze later, met de schepping van de vier seizoenen, ook weer veel profijt van gehad…”

“Klaar?”

“Nee natuurlijk niet, er is toch nog geen winnaar? Omdat de twee goden er samen niet uit kwamen moest een arbiter uiteindelijk bepalen wie er nou over het land van graan en vulkaan mocht regeren. Drie keer raden wie die scheids was?”

“Weet ik veel!”

“Etna!”

Etna barst los

Ik heb haar naam nog niet uitgesproken of plotseling loopt het overal om ons heen gierend uit de klauwen. Terwijl een diepe, rommelende donder vanuit de aardkern opstijgt, schudt de wereld op zijn grondvesten en geselt de hemel ons met hagelstenen zo groot als knikkers. “Etna was de dochter van hemel en aarde”, schreeuw ik nog net boven het daverende geraas uit, “en waarschijnlijk wil ze hiermee aangeven dat ze niet van onze bemoeienissen is gediend…”

“Dat zeg ik toch al de hele tijd?”, gilt Ech Nie ziedend terug. “Maar nee, van jou mocht er weer niet gestookt worden.”

“Van mij? Ik dacht toch echt dat…”, weet ik nog verbaasd uit te brengen, maar het gebrul van Etna doet de rest van mijn woorden in rook opgaan. Ik besluit daarop mijn gelijk wel een andere keer te halen. Eerst even ons leven redden…

Een ver(r)assende wending

Tot mijn verrassing blijkt, eenmaal in veiligheid, mijn gelijk niet helemaal met de zienswijze van Ech Nie overeen te komen. Volgens haar hebben de gebeurtenissen van vandaag overduidelijk aangetoond dat roken onverantwoorde risico’s met zich meebrengt en dat het mij om die reden voortaan verboden is om ook nog maar één sigaret op te steken. “Nou wordt-ie helemaal mooi, is het nu ineens mijn schuld dat…”

“Als je dit huwelijk een kans van slagen wilt geven, Ech Wel, dan zou ik maar gewoon eens een keertje doen wat je gevraagd wordt.”

“Maar dat is toch precies de reden dat het….”

“Eh, wat zei ik nou? LUIS-TE-REN!”

“Ja, maar wacht eens even. Zo zijn we toch niet getrouwd zeker?!”

“Ech Wel!”

Twee weken later was ik definitief gestopt met roken.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat Etna, ondanks al haar gedreun, die dag niet tot een volledige uitbarsting kwam. Enkele dagen later was het echter wel zo ver en leek ons laatste uur, na een bezoek aan Agrigento, toch echt geslagen te hebben…

Ook wel eens de Etna bezocht, een uitbarsting beleefd of met roken gestopt? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Na Stromboli is Etna de meest actieve vulkaan van Europa. Ze heeft verschillende toppen maar de hoogste reikt tot 3357 meter. Avontuurlijke bezoekers kunnen met de 4 x 4 jeeps (die Ech Nie weigerde) tot 3000 meter hoog komen.

Sinds 2011 is Etna continu actief. Door de vele uitbarstingen is de vuurberg zo’n 200 meter gegroeid.

Jaar van inschrijving: 2013
Officiële website: Parco dell’Etna

Niet door ons gefilmd, maar wel door ons zo beleefd; de eruptie van juni 2014…

Lees ook:

– Griekse goden eisen respect rondom tempels van Agrigento
– De Eolische eilanden in zwaar weer