Romantiek is aan mij niet besteed, ik heb liever snoeiharde seks daar ben ik te nuchter voor. Ech Nie, daarentegen, is een echt gevoelsmens. Ze vraagt altijd om aandacht en affectie, wil voortdurend weten of alles goed gaat en ziet graag om de haverklap een bevestiging van mijn liefde. Alsof dat nog niet erg genoeg is, wordt ze het liefst de hele dag overstelpt met aangename verrassingen.

Om een beetje aan haar hoge verwachtingen tegemoet te komen, had ik voor ons tweeën, in de zomer van 2013, een romantisch weekendje langs de Duitse Rijn geboekt. Het leek de ideale opmaat voor een gezellig samenzijn, maar gek genoeg liep alles toch net even anders…

Vakwerkhuizen in Bacharach
Duitsland is überromantisch

Vakantie aan de Rijn is Überromantisch

“Duitsland? Wat moeten we daar nou weer?”, was de enthousiaste reactie van Ech Nie. Ik had haar net op de hoogte gebracht van mijn zorgvuldig uitgestippelde plan en had eigenlijk op een wat hartstochtelijkere respons gerekend. “Naar de rots van Loreley schat, al 200 jaar het summum van de Duitse Romantiek.”

Ik zei het met de beste bedoelingen maar het was alsof ik haar een weekendje concentratiekamp aanbood. “Naar Duitsland?” herhaalde ze vol ongeloof, “jij snapt er ook echt helemaal niks van hè. Als er nou één land niet romantisch is dan is het Duitsland wel!” Dat begon al weer goed, dacht ik. Probeerde ik ook eens lief te doen kreeg ik gelijk weer dit. “Duitsland is juist Überromantisch!”, verdedigde ik mezelf, “sterker nog; ze hebben het er uitgevonden.”

“Ja, nog effe.”

Romantische straat in Bacharach met gotische kathedraal, Rheinland Museum en gietijzeren uithangbord
In het het Rheinland Museum gedenken ze nog altijd die goede oude tijd…

Weltschmerz kenmerkt de romanticus

“Nee echt, ik meen het! Okee, ik snap dat het nu misschien wat onwaarschijnlijk overkomt, maar het land der tegenwoordige grootmuilen was ooit een streek vol verlichte romantici. Eind 18e eeuw wemelde het er namelijk van de humeurige mensen (inderdaad, wat dat betreft is er weinig veranderd) en die hadden het allemaal heel erg moeilijk met zichzelf. Ze voelden zich niet thuis in de moderne maatschappij en dachten met weemoed terug aan die goede oude tijd, toen geluk nog heel gewoon was en de mensen warm van hart. Ze leden aan een soort van ongeneeslijke ontevredenheid die ze zelf ook wel Weltschmerz noemden.”

“Ja”, zei Ech Nie, “en tegenwoordig heet dat een depressie. Niet heel erg romantisch of wel?”

Burcht Gutenfels, wijnranken, rijnaken en oude huizen, Romantiek op zijn best
Burcht Gutenfels, wijnranken en het water van de Rijn. Het Midden-Rijndal ten voeten uit.

Romantiek is een vlucht

“Nou en of”, ging ik verder. “Het was ook meer een gevoel van melancholie dan van depressiviteit. Het had te maken met een trieste gemoedstoestand, tragiek en het verlangen naar een onbereikbare, betere wereld. Romantici kwamen in opstand tegen de gevestigde orde en de wetmatigheden van de wetenschap. Ze hadden belangstelling voor mysterie en het onverklaarbare en moesten niets hebben van rede of een universele moraal.”

“Ik weet niet wat jij allemaal hebt gelezen”, kwam Ech Nie weer tussendoor, “maar over Romantiek ging het niet. Romantiek is een etentje bij kaarslicht of een strandwandeling met ondergaande zon.”

“Precies”, zei ik. “Goed punt. Daarmee komen we gelijk bij de kern van de zaak. Romantiek is namelijk niks anders als een vlucht uit de realiteit. Het is een poging te ontsnappen uit de sleur van alledag, het najagen van een droom of een eigen sprookjeswereld en het hier en nu willen vergeten omdat het zo’n “pijn” doet. Het is waarom Loreley zo verdrietig op haar rots zit en daarom gaan we daar nú naar toe.”

Romantiek is ook een eiland in het midden van de Rijn omringd door glooiende heuvels
Het zacht ruisende water van de Rijn stroomt tussen het romantische heuvellandschap

Midden-Rijndal, een romantisch landschap

Midden-Rijn is het 65 km lange rivierdal tussen Koblenz en Bingen. Tussen de hoog oprijzende rotspartijen van het leisteengebergte stroomt het zacht ruisende water van de Rijn. Een mythisch landschap vol vervallen burchten, kloeke kastelen en hellingen vol wijn. Een waar paradijs dus voor de naar Romantiek hunkerende medemens. Hier had hij dan eindelijk zijn plaats gevonden en kon hij zich laven aan de ongerepte natuur en de vele volksverhalen die het gebied rijk is.

Ech Wel poseert in kleurrijk straatje met bloemen en vakwerkhuizen
Een heroïsche ridder staat centraal in de straten van Bacharach

Romantische heldendood

In de plaatselijke mythes was het vaak een heroïsche ridder die centraal stond en onvermoeibaar vocht tegen het kwaad of voor een onmogelijk ideaal. Vol lof was men over zijn doorzettingsvermogen en opofferingsgezindheid en wanneer hij stierf in de strijd dan werd dat gezien als een nobele zaak. Een romantischer dood kon men zich welhaast niet voorstellen.

Het decor van al die sages was vaak een mistig, dicht bebost woud, een exotisch oord of een schemerwereld vol geesten en schimmen. Magiërs, tovenaars en heksen moesten nog eens extra bijdragen aan de mystieke sfeer en aan het noodlot leek nooit iemand te kunnen ontkomen. Aan het eind van het verhaal was vaak de conclusie dat de strijd tevergeefs was geweest en het doel onbereikbaar. Niet zelden besloot de hoofdpersoon zich daarop, als een laatste wanhoopsdaad, van het leven te beroven.

Burg Rheinfels op een heuvel met wijnranken in het het gebied van de Duitse Midden-Rijn
Een van de grootste burchten van het gebied, Burg Rheinfels

De boze bisschop van Bingen

We waren onze reis begonnen in Bingen en daar liet ik Ech Nie onmiddellijk kennis maken met bisschop Hatto, de gemene godsdienaar uit de middeleeuwen. Het was een vervelende vrek die weigerde het graan in zijn volle schuur te delen met de hongerende bevolking. “Ik geef het nog liever aan de muizen”, zo liet hij regelmatig optekenen, “dan dat ik ook maar één korrel met jullie arme sloebers deel.”

“Wat een Dom figuur”, vond Ech Nie.

“Zeker te weten”, zei ik. “Op een gegeven moment waren de bewoners dan ook zo boos dat ze het eten bij hem kwamen opeisen. Hij gaf toe en vertelde dat ze voor deze ene keer mochten pakken wat ze dragen konden maar dat het daarna afgelopen moest zijn. Toen de bevolking echter de schuur inging werden de deuren achter hen gesloten en stak de schurk alles en iedereen in brand. Vele mensen kwamen om in de vlammen.”

Middeleeuwse straatjes en een burcht boven de stad, Duitse Romantiek zoals het hoort
Middeleeuwse straatjes en een burcht boven de stad, een klassiek beeld van Midden-Rijn

Romantiek ligt gevoelig

“Een van je betere epistels Ech Wel”, luidde het cynische commentaar van Ech Nie, “echt heel romantisch allemaal.”

“Dat dacht ik ook al”, zei ik, “want duizenden muizen hadden de ramp overleefd en zij trokken uitgehongerd naar het kasteel om de schijnheiligman levend en al te verslinden.”

“Nou”, zei Ech Nie spottend, “daar wordt het inderdaad een stuk romantischer van.”

“Zo is het maar net”, bevestigde ik. “Want wat jou blijkbaar de hele tijd ontgaat, eigenwijze Ech Nie, is dat het sprookje barst van de gevoelige thema’s. Ik noem bijvoorbeeld de tegenstelling tussen goed en kwaad, hemel en aarde, arm en rijk maar ook op zichzelf staande onderwerpen als onvrede, gebrek, tragiek, dood. Echt hoor, het is allemaal hartstikke romantisch.”

“Dat is helemaal niet romantisch”, reageerde Ech Nie verbolgen. “Romantiek is liefde, passie, het gevoel dat niemand je wat kan maken omdat je altijd nog de ander hebt. Het is wij tegen zij en eeuwig bij elkaar. Dat soort dingen. Echt je snapt er helemaal niks van.”

Wijnstad Bacharach

We reden een stukje stilzwijgend verder tot we bij het middeleeuwse Bacharach aankwamen. Hoog op de rots boven het stadje staat burcht Stahleck. Tegenwoordig een jeugdherberg maar vroeger bedoeld om tol te heffen op de druk bevaren Rijn. “Dat hadden ze goed gezien want in die tijd was Bacharach een belangrijk centrum voor de wijnhandel.”

“Wijn?”, vroeg Ech Nie plotseling een en al oor.

“Jazeker”, antwoordde ik, “eeuwenlang was de haven van Bacharach vol bedrijvigheid en was het leven er goed en de mensen tevree. Maar zoals zo vaak kwam ook hier aan al die voorspoed een voortijdig eind. De haven verzandde, Franse soldaten bliezen Stahleck op en het eens zo welvarende stadje raakte langzaam maar zeker in de vergetelheid. Heel tragisch allemaal en dus ook heel erg romantisch.”

“Maar gelukkig is de wijn niet verdwenen”, zei Ech Nie opgewekt. Ze had een Weinstube ontdekt en trok me mee naar het terras.

Oud huis met wijnspreuk in Bacharach
Wijze woorden op het huis: Der Wein, der Wein ist goldes wert, er lindert alle Schmerzen, Er macht die Dummen oft gelehrt, und bessert bose Herzen

Nationalistische Romantiek

Omdat ik nog steeds het idee had dat Ech Nie het niet helemaal begrepen had probeerde ik aan ons tafeltje andermaal uit te leggen hoe gevoelig alles twee eeuwen eerder lag. “De Franse revolutie was net achter de rug en ideeën over vrijheid voor de gewone man en het volk aan de macht waren springlevend. Het individu werd belangrijk geacht maar het volk net zo goed. Men werd zich bewust van een gezamenlijke, Germaanse geschiedenis en het nationalisme kreeg voet aan de grond. Die typisch Duitse trekjes als verheerlijking van het eigen verleden, gevoelens van superioriteit en dromen over een groot en machtig rijk staken toen de kop al op.”

“Ik zei toch al dat die Duitsers niet romantisch waren”, gaf Ech Nie blijk van haar onwetendheid.

“Dat waren ze wel want de wens kwam voort uit een gevoel van onbehagen en gemis, en dat is echt typisch Romantiek. Je moet het trouwens wel een beetje zien in de context van zijn tijd. De Fransen hadden onder aanvoering van Napoleon kort daarvoor heel wat burchten tot ruïnes omgebouwd en dat wilden de Duitsers niet nog een keer.”

Romantiek in het Duitse Rijndal, de tolburcht Pfalzgrabenstein staat fier op een eiland in de Rijn
Tolburcht Pfalzgrabenstein ligt geïsoleerd in het “vaderland van de ziel”

Tolburcht Pfalzgrafenstein

Na onze glazen geleegd te hebben besloten we onze weg te vervolgen richting de volgende tolburcht, de Pfalzgrafenstein. In het hele rivierlandschap is het een van de weinige burchten die nooit is verwoest. “Dat is ook niet erg romantisch”, merkte Ech Nie op. “Nou ja”, reageerde ik, “zijn schone ligging in de rivier doet menig hart sneller kloppen, dat wel. Maar voor de echte Romantiek moeten we bij Loreley zijn.”

Scheepsladingen vol genieten van de Romantiek langs de Rijn

Het klaaglied van Loreley

“Ich weiss nicht was es soll bedeuten, dass ich so traurig binn.” Zo begint het gedicht over de beroemde Loreley, de snikkende sirene die met haar gouden haren en wonderschone stem schippers zo van hun koers deed afwijken dat ze met hun bootje op de klippen sloegen. “Dat klinkt best romantisch”, vond Ech Nie, die inmiddels doorkreeg hoe het er in de Romantiek aan toeging.

“Nou en of”, zei ik, “helemaal als je bedenkt dat ze daar zat uit protest tegen de vooruitgang. In vroeger tijden had ze hier namelijk samen met haar vriendinnen gewoond maar die nimfen waren allemaal vertrokken toen de scheepvaart steeds intensiever werd. Zij was alleen achter gebleven omdat ze zo verknocht was op de Rijn dat ze het niet over haar hart verkreeg om de streek te verlaten. Uit wraak voor wat haar overkomen was besloot ze voortaan, op haar rots gezeten, die vermaledijde schippers in het verderf te zingen.”

Het klaaglied van Loreley

Emotionele hymne van Mittelrhein

Loreley beroerde met haar klaagzang niet alleen de scheepvaarders, maar raakte ook een gevoelige snaar bij de romantici. Net als de nimf waren ook zij wars van de vooruitgang en idealiseerden zij het verleden. “Wederom een smartelijk verhaal vol onvrede, verloren liefde, dood en een zielige dame met Weltschmerz.”

“Jeetje”, zei Ech Nie, “wordt het ook nog gezellig vandaag?”

Toevluchtsoord van de Romantiek, het Duitse stadje Oberwesel gezien vanaf de stadspoort
Stadspoort Oberwesel

Werner van Oberwesel

“Gezelligheid maak je zelf schat, niemand verplicht ons mee te huilen met al die sentimentele jankerds van toen. Dat maken we zelf wel uit. Trouwens, verzet tegen de regels en drang naar vrijheid was óók Romantiek. Hoogste tijd dus voor een borrel in Oberwesel, onze volgende halteplaats en volgens kenners het mooiste toevluchtsoord van de Romantiek.

“Dit is de stad van Werner, de jongen die volgens de Oberweselaars door Joden ritueel zou zijn vermoord en daarom als martelaar van het christelijk geloof werd uitgeroepen”, vertelde ik Ech Nie vanachter een stevige pul bier. “Hij geldt als de beschermheilige van de plaatselijke wijnboeren en speciaal voor hem werd een bedevaartkapel opgericht waar hij kon worden vereerd.”

Twee vrouwen en een man lopen langs lieflijk ogende vakwerkhuizen van Oberwesel
Werner en twee wijnheksen aan de wandel in het lieflijke Oberwesel

Wijn in de Romantiek

“Ja hoor”, zei Ech Nie, “we zitten nog maar net of de eerste dode is alweer gevallen. Ik dacht we gezellig gingen doen?”

“Droevig hè”, zei ik, maar gaf haar verder gelijk. “Wat dacht je dan van een verhaal over de wijnheks die hier elk jaar het drinkseizoen komt openen? Of de mythe van het hoefijzer en het pact dat de wijnboeren vroeger sloten met de duivel?” Ech Nie keek een beetje geprikkeld.

“Niet?”

“Kunnen we niet gewoon eventjes stilletjes genieten?”

“Tuurlijk kunnen we dat. Wist je trouwens dat drank ook heel geschikt was in de Romantiek? Een beetje alcohol doet immers gauw de meest harde werkelijkheid veranderen in een idyllische omgeving.”

Stadhuis van Oberwesel
In Oberwesel staat drank op de eerste plaats

Albrecht en Mathilde

Lichtjes beneveld liepen we enige tijd later langs de oever van de Rijn en putte ik nog maar eens uit de schier oneindige bron verhalen die hier de rondte gaan. “Er leefde eens een meisje Mathilde”, zo begon ik, “ze was van simpele komaf en dol op dansen.”

“En toen ging ze dood?”, vroeg Ech Nie, die zich ondertussen de Duitse Romantiek wel eigen had gemaakt. “Ja, soort van”, antwoordde ik glimlachend. “Ze was verliefd geworden op adellijke Albrecht maar kwam er achter dat hij haar bedroog met zijn verloofde Bathilde. Kapot van verdriet stortte ze zich in het zwaard van haar geliefde en….”

“Werd ze dodelijk verwond”, vulde Ech Nie aan, “hoe verrassend.”

Hoe triest. Oprukkende modernisering bedreigt de pracht van de Marksburg en het mythische landschap

Een romantisch einde

“Ja, maar het verhaal is nog niet afgelopen. Na haar dood ontwaakte ze als een zogenaamde Wili, de geest van een bedrogen, ongetrouwde vrouw. Samen met een hele club andere Wili’s trokken ze er ’s nachts op uit om wraak te nemen op al die verraderlijke mannen die hun het leven hadden zuur gemaakt.

Als Mathilde echter spijtoptant Albrecht tegen komt (hij was bloemen komen brengen op haar graf) ontdekt ze dat de liefde voor hem nog te sterk is. Ze redt hem uit de klauwen van de andere Wili’s en samen brengen ze al dansend de nacht door. Bij het ochtendkrieken moet Mathilde echter terug haar graf in en laat ze Albrecht vertwijfeld achter. Hij sterft aan een gebroken hart.”

Burcht Katz hoog op een helling, in het Rijndal staat een rijtje oude huizen
Burcht Katz, burcht Maus staat een stukje verderop

Rijnromantiek

Ik keek opzij en zag dat Ech Nie bezig was zichzelf groot te houden. Ech Wel?”, begon ze voorzichtig. “Ja schat?”

“Kan je nou eindelijk eens je kop houden met al die romantische kutverhaaltjes van je?”

“Eh, pardon?”

“Ja. Je snapt er nog steeds helemaal geen ene klote van! Wat denk je nou dat je moet doen als de zon langzaam in het water van de Rijn zakt en je daar samen met je geliefde langs loopt?”

“Eh, ik dacht dat…”

Ze hief haar handen ten hemel. “Laat maar Ech Wel, Romantiek is aan jou niet besteed! Ech Nie!”

Ik kon de snoeiharde seks wel vergeten.

Ech Wel!

Burcht Ehrenbreitstein in Koblenz vormt het slot van het Midden-Rijndal

Smul je ook van oude sages, wijn of Romantiek langs de Rijn? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Naar het schijnt laat het werelderfgoed Midden-Rijndal zich vanaf het water het fraaiste aanschouwen, maar omdat een boot vol oude van dagen ons weinig romantisch leek, kozen wij voor de auto. Voor diegenen die rijden en drinken niet willen combineren, maar ook liever niet op de boot zitten, is er nog de trein. Zowel spoor als weg volgen de Rijn over de volle 65 kilometer van het patrimonium. Laatstgenoemde zelfs aan twee kanten van de rivier.

Ter ere van de vermoorde Werner stichtte men in Bacharach een kapel die van een Judensau (Jodenzeug) werd voorzien. De Kerk veroordeelde Joden vanwege hun religie en schrok er niet voor terug ketters door middel van een grievend sculptuur (aan een zeug zuigende Joden) belachelijk te maken. Ook de stadskerk in Wittenberg, Bamberg en Regensburg kennen een dergelijk antisemitisch beeld. Meer hierover in ons verhaal over burcht Wartburg.

Jaar van inschrijving: 2002


Lees ook:

Romantici eindigen in Weimar op het kerkhof
Sprookjesachtige idylle in Bergpark Wilhelmshöhe
Wenen in de regen