In tektonisch gebied Sardona staat de wereld op zijn kop

We waren nog maar net in het skiresort Flims aangekomen of het gedonder begon al. “Wat?! In díe stoeltjeslift??!! Nou ech nie, Ech Wel! Vergeet het maar.”

“Doe nou eens een keer niet gelijk zo hysterisch, Ech Nie. Ik heb me van tevoren uitgebreid laten informeren en volgens die Zwitsers kan het gewoon veilig.”

“Maar er past toch geen kinderwagen in een skilift, joh?! Denk nou eens na!”

“Jawel hoor, zonder problemen. Lees dit maar eens!”

Tschinglenbahn in Elm

Met een werelderfgoed dat zeven bergtoppen van boven de 3000 meter telt, en in de wetenschap dat we dit keer ook Ech Leuk in haar kinderwagen mee naar boven moesten sjouwen, leek enige oppositie van vrouwlief wel gegarandeerd. (“Ben je nou helemaal gek geworden?”) De avond voor vertrek besloot ik daarom tot een diepgravend onderzoek naar de bereikbaarheid van het zogenaamde “tektonisch gebied Sardona”. Kon ik mevrouw na haar gebruikelijke riedeltje kan nie, wil nie, gaat nie, ech nie tenminste van repliek dienen.

Tijdens het uitpluizen van het wereldwijde web werd me al snel duidelijk dat de Alpenstreek het best kon worden benaderd vanuit de bergdorpen Elm of Flims. Elm kreeg daarbij de voorkeur omdat hun internetpagina vermeldde dat de Tschinglenbahn bezoekers direct in het hart van het patrimonium afzette en dat ze bovendien een weergaloze blik op het beroemde Martinsloch bood.

Martinsloch in Tschinglenalp

Het Martinsloch, zo onderwees ik mezelf, was een gat in de Tschinglenalp. Het zou volgens de legende zijn ontstaan na een misser van herder Martin (toen hij zijn puntige staf richting een schaaprovende reus gooide en per ongeluk de berg doorboorde) en ter plaatse ook bekend staan als “het zonneraam”.

Het zonneraam is bijzonder omdat het, geheel conform de Zwitserse uurwerkentraditie, als een klok functioneert. De inwoners van Elm raakten op een gegeven moment zo gebiologeerd van de zonnestralen die door het granieten venster op het plaatsje vielen, dat zij hun plaatselijke godshuis op dusdanige wijze construeerden dat het sterrenschijnsel precies tijdens de equinox (dus op de eerste dag van de lente en de herfst) via het gat op de kerktoren viel. Daarmee werd de natuur dus hun maatstaf voor tijd.

Graubergbahn in Flims

Iets dergelijks geniaals wilde ik natuurlijk met eigen ogen bewonderen, maar helaas werd mij per mail medegedeeld dat de Tschinglenalp niet voor kinderwagens geschikt was. “Nou ja”, dacht ik, “Gelukkig heb ik in Flims nog een alternatief.”

De reden dat het tektonisch gebied Sardona staat ingeschreven op de werelderfgoedlijst is de aanwezigheid van de Glarner-overschuiving. Volgens Unesco toont dit geologisch fenomeen op sublieme wijze hoe het Afrikaanse continent miljoenen jaren geleden over de Europese korst heen schoof. “Kunnen we dat ook met een baby gadeslaan?” was mijn prangende vraag aan het Laax liftinstituut.

“Zeker”, antwoordden ze mij schriftelijk. “Al wat je moet doen is de stoeltjeslift naar Foppa pakken, vervolgens een half uurtje wandelen naar de Graubergbahn en dan van daaruit weer verder omhoog reizen. Weliswaar bestaat er daarboven geen mogelijkheid om met de kinderwagen rond te lopen, maar je hebt wel een wonderschoon uitzicht op het werelderfgoed.”

“Ik kan dus met een kinderwagen de stoeltjeslift in?”

“Ja hoor, dat kan probleemloos.”

Angstzweet in skilift

“Zie je nou”, zei ik tegen Ech Nie, “het staat er zwart op wit.”

“Ja, daar kan zoveel staan, Ech Wel. Maar ik vind het doodeng. Dat is toch niet zo gek?”

“Bij die Zwitsers staat veiligheid voorop schat. Als zij zeggen dat het gaat, dan gaat het. Kom nou maar mee, dan gaan we een kaartje kopen.”

Nadat ook de ticketverkoper ons had verzekerd dat we ech wel met een kinderwagen de lift in konden, betaalde ik €75,– voor een retourtje (behalve heel erg veilig zijn die Zwitsers ook heel erg duur) en bereidde mijn dames voor op een mooie reis door de wolken.

“Kijk schat, op dat voorsorteerbordje staat ook een afbeelding van een kinderwagen. We zijn dus ech nie de eerste die dit doen…” Een paniekerige blik in haar ogen deed me vermoeden dat die opmerking haar niet echt geruststelde. “Ik vind dit helemaal niks, Ech Wel. De reuzel loopt door m’n reet!”

“Ja, ja, rustig nou maar, daar komt al iemand aan om ons te helpen.”

Attentie, werelderfgoed!

Na nog wat aandringen, zachte dwang en ferme krachttermen kregen we Ech Nie eindelijk zover dat ze de lift instapte. Terwijl ze haar armen krampachtig om Ech Leuk heen sloeg, gaf ik haar nog wat laatste instructies. “Kalm aan, stang naar beneden, kap er over heen, baby goed vasthouden, zitten blijven en luisteren.” 

“Luisteren?”

“Ja, dan kan ik je tenminste op de hoogte stellen van de bijzondere en universele waarde van dit werelderfgoed.”

De wet van de superpositie

Een van de belangrijkste stellingen in de geologie was de wet van de superpositie, oftewel, hoe dieper je graaft, hoe ouder de laag. Het tektonisch gebied Sardona zette deze stelling echter volledig op zijn kop. In de 19e eeuw ontdekte men namelijk dat op deze 50 miljoen jaar oude alpen gesteente lag dat ruim 200 miljoen jaar ouder was.”

In de verwachting dat dit gegeven ook mijn partner opzien baarde, keek ik even opzij, maar al wat ik zag was een strak voor zich uitkijkende, bijzonder gespannen Ech Nie. Haar mini-versie daarentegen, raakte van de sensationele mededeling juist dolenthousiast. In haar geestdrift trappelde ze alleen zo hard met haar beentjes dat moeders toch al niet zo fijne hemelvaart in een ware helletocht veranderde. “Wil je alsjeblieft even je kop houden, Ech Wel. Je maakt dat kind hartstikke gek. Straks ontglipt ze me nog…”

“Geef d’r dan aan mij! Ik laat d’r ech nie vallen hoor.”

“Nee, ik zei dat je je kop moest houden!”

Hoe ontstaan bergen?

Gemoederen kan je maar het beste met een stevig potje gerstenat bedaren. Toen we dus tegen alle verwachtingen in veilig boven waren gekomen, besloten we gelijk door te gaan naar het naast de lift liggende zonneterras. Vanachter een stevige pint zette ik vervolgens mijn boeiende betoog voort.

“Lange tijd brak de wetenschap zich het hoofd over de ontstaansgeschiedenis van bergen. In de middeleeuwen dacht men nog dat de spitse granietmassieven helemaal geen wordingsproces hadden doorgemaakt en dat zij gewoon een onderdeel van de schepping waren geweest. Volgens hen hadden ze dus altijd al bestaan. In erosie van de machtige steenklompen zag men geen natuurlijk verloop maar een mensheid (en daarmee een aarde) in verval.

Theorie van de plaattektoniek

Nadat de Bijbel als geloofwaardig geschiedenisboek had afgedaan ontwikkelde zich de theorie dat bergen het gevolg waren van een door afkoeling krimpende aarde. Men stelde dat haar gave huidje naar verloop van tijd als een perzik was verschrompeld en dat er steeds diepere groeven in haar gelaat waren ontstaan. Halverwege de 19^e eeuw meende men dat een of ander verticaal mechanisme aan de grondslag lag van het alpiene gebied en tenslotte kwamen de geologen in de jaren 1960 tot de conclusie dat alle grote structuren in de aardkorst door plaattektonische bewegingen konden worden verklaard.”

“Plaattektonische bewegingen?”

“Ja, wanneer continentale platen dus ronddrijven op een hete brij en elkaar daarbij voortdurend opstoken.”

Naar de top van het gebergte

De theorie van de plaattektoniek was zo radicaal anders dan alles wat daarvoor was bedacht, dat het mij beter leek de dames eerst even naar boven te brengen, voordat ik een poging waagde dit ook bij Ech Nie aan haar verstand te brengen. De wandeling kon toch nooit veel voorstellen, dacht ik nog, omdat ze in bovengenoemde mail hadden gezegd dat het pad makkelijk voor kinderwagens begaanbaar was. Dat klopte ook wel; maar helaas hadden ze verzuimd te melden dat het hellingspercentage van de bergweg niet onderdeed voor een col uit de buitencategorie van de Tour de France. “Hier, jij had alles toch zo goed uitgedacht, Ech Wel? Kan jij nu mooi de kinderwagen nemen…”

Téééééring. Natuurlijk, het was inderdaad mijn plan geweest, dus dat het aan mij was om Ech Leuk aan de top te krijgen begreep ik ook wel, maar mijn God, wat kan zo’n rots steil zijn. De pest van die loodrechte keien is bovendien dat ze je benen al na een paar stappen finaal verzuren. Om het allemaal nog erger te maken lag de hele kinderwagen vol met extra ballast (omdat het hoog in de bergen best wel koud kon zijn hadden we behalve allerlei babyzooi ook allemaal extra kleding meegenomen. (wat in de stralende zon en een dikke 28 graden natuurlijk totaal overbodig was)) en liet Ech Leuk de hele klim blèrend blijken dat ze toch wel heel erg moe was.

Buiten adem

Ondanks alle tegenwerking gaf ik niet op. Ik worstelde en kwam boven. Eenmaal gearriveerd bij de Graubergbahn was ik echter zo aan het hijgen dat Ech Nie zich even afvroeg of ik (behalve tegen de berg) ook niet tegen het Coronavirus was aangelopen. Gelukkig bleek dat niet het geval. Een half uurtje aan de beademing op de plaatselijk IC-afdeling (lees houten bankje) hielp me er weer helemaal bovenop. “Mooi, dan kunnen we nu wel weer naar beneden toch?”

“Naar beneden? Nee, natuurlijk niet. We pakken hier de volgende lift naar boven!”

En toen begon Ech Nie echt te hyperventileren…

Tektonisch gebied Sardona staat op zijn kop

Continentale platen kunnen op drie manieren bewegen; naar elkaar toe, van elkaar af en langs elkaar heen. Het tektonisch gebied Sardona is een spectaculair voorbeeld van het eerste. Hier vond miljoenen jaren geleden een botsing plaats waarbij de ene aardlaag over de andere heen schoof en daarbij een duidelijk litteken in de kliffen achterliet. “Officieel heet dit dus de Glarner-overschuiving maar vanwege zijn aparte voorkomen noemen sommigen de scheiding ook wel een magische lijn.”

We waren inmiddels bovenop de berg aangekomen (tot grote opluchting van Ech Nie dit maal met behulp van een gondel) en ik gaf hoog op over de fenomenale natuurverschijnselen die ons omringden. “Heb ik nou echt al die doodsangsten moeten doorstaan om alleen maar naar zo’n stomme streep te kijken?”

“Dit panorama is uniek in de wereld, Ech Nie. Nergens anders vind je processen van bergvorming die zo goed waarneembaar zijn als hier. Die stomme streep waar jij het over hebt, is in feite de tijdslijn van moeder aarde uitgebeiteld in miljoenen jaren steen!”

“Nou, het zal wel aan mij liggen maar ik kan er niet echt van ondersteboven raken…”

“Dat is dan verdraaid jammer, Ech Nie, want zoals ik al zei; als de wereld ergens op zijn kop staat dan is het wel in het tektonisch gebied Sardona. Ech Wel!”

Ook wel eens het tektonisch gebied Sardona bezocht? Berggeklommen of ondersteboven geweest? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

De Zwitsers waren niet de enigen die hun klokwerken op de equinox afstemden. Zo’n 5000 jaar geleden bouwden de oude Ieren al megalithische monumenten die waren gericht op de opkomende zon van de eerste lentedag.

Het door Unesco tot werelderfgoed verklaarde tektonisch gebied Sardona is ongeveer 32.850 hectare groot en ligt grofweg in de driehoek Surselva, Linthtal en Walensee. De naam van het gebied heeft de streek te danken aan de berg Piz Sardona, die ook wel Surenstock wordt genoemd.

Zoals gezegd kan het patrimonium het best worden benaderd via skiliften vanuit de bergdorpen Elm (Tschinglenbahn) of Flims (Laax liftinstituut).

Een ander gebied waar de beweging van tektonische platen goed te aanschouwen valt, is Thingvellir in IJsland. De platen bewegen daar van elkaar af en hebben zo de Mid-Atlantische rug geschapen. (Al geloofden de Vikingen vroeger dat deze bergketen het geboortekanaal van de wereld was)

Jaar van inschrijving: 2008

Officiële website: Unesco-Sardona.ch

Lees ook:

– Erosie van Jurassic Coast bewees imperfectie van Gods schepping
– Onze vader heeft niks met homo’s uit Atapuerca