Magische kloof in IJsland schiep eerst de wereld, toen democratie

Terwijl vrouwlief zich in haar nieuwe mantel een ongeluk zweet, geniet ik bij aankomst van een heerlijk zonnetje. “Gotsiemijne Ech Wel. Had je nou niet effe van tevoren kunnen zeggen dat het hier zo warm is…”

“Hoezo? Je wist toch dat we naar IJsland gingen?”

“Ja, naar IJsland ja. Dan verwacht je toch geen stralend lenteweer? Ik rekende op bittere kou…”

“Op bittere kou? Hoe kom je daar nou bij? Dit is Groenland niet hoor!”

Waarom naar IJsland?

Omdat die laatste opmerking bij Ech Nie de wenkbrauwen doet fronsen, leg ik haar uit dat IJsland misschien de naam heeft, maar dat het er als gevolg van een warme golfstroom zelden kouder wordt dan min vijf graden. “Nou ja zeg. Waarom heet het dan IJsland?”

“Tsja Vikingen hè, die maakten mensen graag bang. Bovendien was vruchtbaar land schaars en hadden ze een hekel aan delen. De huiveringwekkende naam was vooral bedoeld om af te schrikken. Het moest voorkomen dat anderen zich hier ook zouden vestigen.”

“Lekker gastvrij…”

“Nee dat niet. Maar goed, op zich wel te begrijpen. De Noormannen op Groenland deden trouwens precies het tegenovergestelde. Zij probeerden met een aantrekkelijke naam juist mensen te lokken…”

Vikingen kickten op gevaar

Net als hun Zweedse broeders trokken ook de Noorse Vikingen er eind 8e eeuw op uit om land, roem en rijkdom te vergaren. Maar waar de Zweden op hun veroveringstochten nooit de kust uit het oog verloren, deinsden de Noren er niet voor terug om ook het ruime sop van de Atlantische Oceaan op te varen. Een gewaagde operatie daar navigatiemiddelen niet voorhanden waren en de zee nog vol met mythische monsters zat.

Dat de Noormannen niettemin bereid waren dit enorme risico te nemen, was niet zozeer een queestie van hebzucht of uit een zeker doodsverlangen, maar diende vooral ter verbetering van hun reputatie. Dat het een levensgevaarlijke onderneming was, namen de heren graag voor lief. Sterker nog, dat was des te beter.”

“Hoe bedoel je?”

“Nou de Vikingen waren ervan overtuigd dat hun lot reeds bij geboorte was bepaald. Zij dachten dat het aantal levensjaren van tevoren was vastgesteld en dat daar niets aan kon worden veranderd. Of ze de woeste baren zouden overleven lag dus niet aan hun kunde of durf, maar aan wat de schikgodinnen vroeger met elkaar overeen waren gekomen. Er was dus geen enkele reden om risico’s te mijden, want dood ging je pas als je tijd gekomen was.”

Noormannen leefden op het randje

“Zonder angst voor het onvermijdelijke legden de Noormannen een enorme levenslust aan de dag. Zij gaven zin aan hun bestaan door op het randje te leven en eervol te sterven. Niet alleen omdat ze daarmee een hels hiernamaals konden ontlopen (lafheid deed je in de hel belanden), maar vooral omdat ze zo respect bij hun naasten afdwongen. En dáár ging het de gemiddelde Viking allemaal om.

In hun ogen was er namelijk niets erger dan na je dood in de vergetelheid te raken. Dan was je leven zinloos geweest. Het nemen van risico’s werd daarom gezien als een middel om naam te maken; het gaf je de mogelijkheid moed te tonen en je nabestaanden een mooie herinnering mee te geven.”

Barre tocht van Noorwegen naar IJsland

De Noren die de oversteek naar IJsland maakten deden dat in kranige koopvaardijschepen (knarrs). Beschutting op de boot was er niet, dus om een beetje warm te blijven, kropen ze dicht tegen elkaar aan en voeren ze, met tussenstops, in twee tot drie weken naar hun nieuwe thuis. Of het roer om moest of de zeilen gestreken, bepaalden ze aan de hand van het gedrag van zeevogels, walvissen, bepaalde wolkenformaties, de stand van de sterren en de kleur van het water.

Land van vuur en ijs

Volgens de mythologie van de Vikingen was de wereld ontstaan uit vuur en ijs. Aan de ene kant zorgden withete vlammen voor een allesverzengende hitte, terwijl aan de andere zijde een ijzige kou verantwoordelijk was voor een eeuwig durende winter. Tussen deze twee natuurkrachten lag de kloof Ginnungagap. Een gapende afgrond die zich gaandeweg vulde met kruiend ijs uit de wereld der nevelen. Als gevolg van overvliegende vonken uit Vuurland smolt de gestolde massa tot een bron die het oerwezen Ymir voortbracht. Met de lichaamsdelen van dit schepsel werd uiteindelijk de aarde opgebouwd. “Welnu”, verduidelijk ik Ech Nie, “toen de eerste Vikingen hier dus voet aan wal zetten, zagen zij in IJsland hun oude legendes bevestigd.”

“Nou dat snap ik wel”, antwoordt ze, en vol ontzag tuurt ze door het raam van onze gehuurde Polo naar het land van vuur en ijs. We zijn inmiddels bezig met een rondje door het IJslandse laagland, de zogenaamde gouden cirkel, en bewonderen in een telkens van kleur veranderende omgeving de kokende modderpoelen, spuitende geisers en overal uit de grond ontsnappende rookpluimen. (“Dat is geen rook Ech Nie, dat is stoom van hete bronnen.”)

Legendarische landschappen volgen elkaar op

“In dit land zijn vuur en ijs duidelijk nog niet klaar met elkaar”, zeg ik ten overvloede. Ech Nie reageert slechts met een instemmende knik. Ze is zo diep onder de indruk van het vertoonde schouwspel dat ze de innerlijke rust die daaruit voorkomt niet door een of andere oude Vikingsage wil laten verpesten. Omdat ook mij de pure natuur niet onberoerd laat, doen we er verder grotendeels het zwijgen toe. In stilte genieten we van de onherbergzame leegte en spreken alleen bij het zien van eenzame boerderijen (“Waar halen die bewoners in godsnaam hun boodschappen vandaan?”) en wilde waterstromen. (“Nou snap ik dat er zo weinig ijs is, alles is gesmolten!”) onze verwondering uit.

Helemaal stil wordt het echter nooit. Grillig gevormde lavavelden gaan over in groen bemost gesteente, klaterende watervallen storten neer op vierkant basalt, mineraalrijke, kraakheldere poelen borrelen te midden van fluorescerende mossen en golvende gletsjers slinken tussen onafzienbare puinmassa’s. Ik kan dus niet anders of ik moet om de paar kilometer met de autodeuren slaan. “Jezus Ech Wel, dat je een foto wil maken begrijp ik ook nog wel, maar moet dat nou echt met zoveel kabaal? Je haalt me telkens uit een mooie droom…”

Althing werd eerste parlement ter wereld

Ondanks zijn weinig uitnodigende naam werd het op een gegeven moment toch te druk op IJsland. Het schaarse grasland raakte op en al gauw gold onder de Vikingen het recht van de sterkste. Om te voorkomen dat het land in anarchie zou wegzinken, besloten de clanhoofden tot wetgeving over te gaan. In 930 werd in navolging van hun Noorse voorvaderen het Althing opgericht.

Het Althing was een openbare vergaderplaats waarin men “alle dingen” kon bespreken. De bijeenkomst vond eens in het jaar plaats en was het hoogste rechtscollege van het land. Behalve wetten vervaardigen, veroordeelde men er ook misdadigers, sloot er overeenkomsten en verbond men in de echt. Als plaats van handeling werd de Allemannenkloof (Almannagjá) verkozen.

Spleet splijt IJsland

Het land van vuur en ijs is nog steeds een vulkanisch eiland in ontwikkeling. Overal pruttelt en proest het, kreunt de aarde en ruikt het naar zwavel. Daartussen een vergaderplekje vinden, leek in eerste instantie lastig maar bleek uiteindelijk tamelijk eenvoudig. Door al het natuurgeweld was er namelijk een pracht van een kloof ontstaan waar alle mannen mooi in samen konden komen.

Tegenwoordig weet men dat de scheur twee continenten scheidt (en dat hij is ontstaan door het uiteendrijven van twee tektonische platen (de Noord-Amerikaanse en Euraziatische)) maar de oude Noormannen herkenden in deze ontzagwekkende spleet de Ginnungagap uit hun scheppingsverhaal. Zij geloofden dat dit de locatie was waar water en vuur elkaar ontmoetten, waar het allemaal was begonnen en waar het leven, vanuit de chaos, was ontstaan. Logisch dus dat dit oord van wonder (het woordje ginn in Ginnungagap betekent tover, magie) werd verkozen tot de meest geschikte plaats voor de stichting van het eerste parlement ter wereld. Het gebied zelf gaven zij een al even voor de hand liggende naam; Thingvellir, oftewel parlements (ding) veld.

Het recht van de Noormannen

De belangrijkste taak van de Althing was het vastleggen en interpreteren van wetten. In het middeleeuwse IJsland waren wetten niet het product van verlichte denkers maar kwamen ze voort uit tradities en gebruiken van voorgaande generaties. De rechtspraak was derhalve gebonden aan het verleden en in die geest diende er ook te worden gehandeld en veroordeeld. Daarbij gold; hoe ouder de wet, hoe zwaarder zijn gewicht. Omdat de regels echter niet op schrift werden vastgelegd (dat gebeurde pas in de 12^e eeuw) trad de Althing behoorlijk flexibel op. Stug vasthouden aan de letter van de wet was immers niet mogelijk.

Uiteraard ontkwam men er niet aan om naast de oude ook nieuwe wetten op te stellen. Dit was echter een moeizaam proces. Voor een wet rechtsgeldig was moest eerst unanimiteit worden bereikt; een ieder die niet akkoord was met een nieuwe regel hoefde zich er ook niet aan te houden. Met de introductie van het christendom in 995 dreigde deze gang van zaken uit de hand te lopen.

Odin of Christus?

Om meer invloed in IJsland te krijgen hoopte de Noorse koning (zelf een nieuwbakken christen) door middel van diverse zendelingen de IJslandse heidenen te kunnen bekeren. Zijn afgezanten kweten zich echter zo ijverig van hun taak dat ze iedereen doodden die zich ook maar enigszins tegen de nieuwe leer verzette. Gevolg van deze christelijke terreur was dat de gemoederen op de jaarlijkse vergadering hoog opliepen.

Aanhangers van de nieuwe religie wensten wetten die waren gestoeld op het evangelie van de Heer terwijl tegenstanders niet van zins waren Thor en Odin te laten vallen. Oplossing van dit geschil was noodzaak want als beide partijen niet tot een vergelijk konden komen, en dus alleen hun eigen wetten gingen volgen, dan zou een burgeroorlog slechts een queestie van tijd zijn.

Uiteindelijk wist een van de meest gerespecteerde leden van de Althing, de heiden Thorgeir, tot een compromis te komen; voortaan zou het christendom de enige ware godsdienst zijn. Indien echter gewenst, mocht men binnenskamers, zolang niemand het zag, nog steeds aan de oude goden offeren.

Hekla vulkaan boezemt angst en respect in

Het is waarschijnlijk vanwege deze tussenoplossing dat ook vandaag de dag nog steeds veel IJslanders geloven in de mythen van weleer. De barre, desolate ledigheid waarin de meeste van hen verblijven, leent zich daar dan ook uitstekend voor. Eenmaal alleen met je gedachten is een verblijf in Midgaard niet moeilijk voor te stellen en lijken gestolde lavaformaties al snel op een groepje versteende trollen.

Als de schemering inslaat en we, bij wijze van afsluiting, nog even een rondje om de Hekla vulkaan rijden, slaat ook bij Ech Nie de fantasie op hol. Normaal gesproken ziet ze altijd al beren op de weg, maar nu we in een klein personenwagentje stapvoets over een verlaten kiezelweg rollen, bekruipt haar helemaal een gevoel van onbehagen. Dat de telefoon geen bereik heeft helpt al evenmin. “Jij ook altijd met je goede ideeën”, foetert ze. “Ja, kan ik er wat aan doen. Ze zeiden bij het hotel toch dat we er gewoon overheen konden rijden.”

Reuzen en feeën omringen ons

“Dat is toch nog geen reden om het dan maar meteen te proberen! Wat nou als de motor ineens de geest geeft of we krijgen een lekke band? Wie gaat gaat ons dan verder helpen?”

“Weet ik veel. De reuzen misschien?…”

“De reuzen?”

“Ze zeggen dat reuzen in vulkanen huizen, Ech Nie… En anders is er vast wel een goede fee in de buurt.”

“Tuurlijk, want pech komt nooit zonder geluk…”

“Precies!”

“Maar stel nou dat we het ook zonder die mazzel moeten stellen, wat dan?”

“Dan kunnen we alleen nog maar hopen op een wonder, schat. Er dolen hier namelijk ook onsterfelijken, ogers en wolvenzonen rond. Die zijn ons mensenkinderen over het algemeen iets minder goed gezind.”

Angst en beven

Het is niet het geruststellende antwoord waar Ech Nie op zit te wachten. Maakte ze zich net al zorgen over de goede afloop, nu ze over boze geesten heeft gehoord ziet ze het helemaal niet meer zitten. De gedachte dat onheil onderweg is spookt door haar hoofd en doet haar zenuwachtig op de stoel heen en weer schuiven. Omdat ze niet wil laten merken dat de angst regeert, duikt ze diep weg in de eerder op de dag nog zo verfoeide bontjas. “Gaat het een beetje meissie”, vraag ik voor de zekerheid, “of heb je de bibbers?”

“Nee, ik heb het gewoon koud.”

“Koud? In IJsland?”

“Ja, dat kan ook hoor. Ech Wel!”

Ook wel eens in IJsland geweest? Rondjes gereden of Vikingen gezien? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Bij Geologen is de Ginnungagap beter bekend als de Mid-Atlantische Rug, de langste bergketen op aarde (10.000 km). Hij strekt zich uit van de Noordelijke IJszee tot aan Antarctica. Alleen op IJsland steekt zijn ‘rug’ boven de zeespiegel uit en bestaat de mogelijkheid om je als bezoeker tussen twee continenten te bewegen. Het westelijke gedeelte ligt namelijk op de Amerikaanse tektonische plaat, terwijl het oosten zich op de Euraziatische tektonische plaat bevindt.

Een andere plaats waar de beweging van tektonische plaatsen goed te aanschouwen valt is het tektonische gebied Sardona in Zwitserland.

Jaar van inschrijving: 2004
Officiële website: Thingvellir.is

Lees ook:

– Naar het einde der tijden met de Vikingen van Hovgården
– Geloof in beuk wortelde diep bij Germaanse stammen