Tussen droom en werkelijkheid; op bizonjacht met de Indianen van Head-Smashed-In Buffalo Jump

In kleermakerszit buiten, voor m’n tipi, rook ik mijn pijp, UGH e UGH, en onmiddellijk merk ik op dat de geest sterk is vandaag. Ik treed in contact met de spirituele wereld en voel zijn kracht tot in het diepst van mijn wezen doordringen. Een visioen vertelt me dat een aanzienlijke kudde zich in de directe nabijheid van het kamp bevindt. “Gaan we papa?”, vraagt Kleine Fonkelende Ster Ech Leuk. “Geduld mijn kind”, antwoord ik, “eerst moet er nog geofferd worden aan de Grote Schepper, de zon.”

“Waarom papa?”

“Omdat we hem dank verschuldigd zijn, Kleine Fonkelende Ster Ech Leuk. Een succesvolle bizonjacht is anders niet mogelijk.”

Napi, de Oude Man, schiep Indiaan en bizon

Op de uitgestrekte, winderige vlakten van Zuid-Canada waren de Zwartvoet (Blackfoot) indianen volkomen afhankelijk van de bizon. Het dier vormde het fundament onder hun bestaan, het centrum van hun universum. Zonder deze wandelende supermarkten bleven de Roodhuiden verstoken van voedsel, brandstof, kleding, wapens, gereedschap en tentdoeken. Het was dus niet zonder reden dat zij het beest als een geschenk uit de hemel zagen, of, om het in hun eigen woorden te zeggen, een gift van de Grote Geest.

In het scheppingsverhaal van de Blackfoot was het Napi (de Oude Man) die de wereld creëerde. Napi was voortgekomen uit zon en maan en degene die de mens uit opgedoken aarde (klei) schiep. Hij leerde de mens vervolgens hoe ze bessen en (geneeskrachtige) kruiden konden verzamelen, hoe de bizon hem tot voedsel kon dienen en hoe ze zich ten opzichte van elkaar moesten gedragen (leef in harmonie en gelijkheid met alle andere schepselen in de kosmos). Tenslotte vertelde hij hem hoe de Grote Geest via dromen communiceerde en dat iets of iemand je altijd in je slaap kon benaderen en je kon helpen in je dagelijkse leven.

Tijdens bizonjacht vermomden Indianen zich als wolven

Gelijk mijn voorvaderen wil ik mijn kennis omtrent de bizon aan Kleine Fonkelende Ster doorgeven. Eens zal zij verantwoordelijk zijn voor het voortbestaan van de stam en daarom mag ze mij op deze vroege herfstmorgen vergezellen. Ik hang mijn tooisel met adelaarsveren aan de wilgen (bij wijze van spreken dan, hier op de prairie zijn geen bomen) smeer mezelf in met dierlijk vet en hul me in de vacht van een wolf. Kleine Fonkelende Ster moet lachen, “Malle papa”, maar ik leg haar uit dat mijn vermomming bedoeld is om de bizon zo dicht mogelijk te kunnen naderen.

“Van een wolf zullen zij niet vreemd opkijken, die bevinden zich altijd in de directe omgeving van kuddes, maar een mens jaagt hen schrik aan. Die zullen ze nooit vertrouwen.”

“Mag ik dan ook een wolf zijn?”

“Nee jij bent nog klein, jij speelt het kalf.”

Bizon wordt middels manipulatie tot actie gedwongen

Eenmaal getransformeerd tot prairiedier leg ik Kleine Fonkelende Ster Ech Leuk uit wat de bedoeling is. “Ga niet in de wind staan, want dan ruiken ze je, blijf laag, beweeg als een bizonjong en manoeuvreer je tussen de kudde en het door mama gemarkeerde pad. Blijf daar wat rondscharrelen en zorg dat je gezien wordt. Ik volg je op enige afstand. Zodra ik in de buurt ben zal ik eerst het geluid van een angstig kalf produceren (dat moet precies goed zijn, dus dat doe ik) en daarna zal ik je bespringen. Voor de bizons zal het lijken alsof een onschuldig jong door een grote boze wolf te grazen wordt genomen en dat zal ze motiveren om tot actie over te gaan. Een dier in nood kan tenslotte niet worden genegeerd. Aan ons dan de taak ze langzaam richting klif te dirigeren.”

“Okee chief.”

Drive lanes leiden bizons naar de afgrond

Net als de Vikingen bouwden de Indianen hun onderkomens van vergankelijk materiaal (dat kon ook niet anders, want in hun nomadische bestaan was het weinig praktisch om een stenen woning telkens weer opnieuw te moeten afbreken, meezeulen en her op te richten) en lieten ze Unesco geen grootse monumenten na. Maar trotse Zwartvoet als ik ben, doe ik dat soort geringschattende borrelpraat af als het typische gebral van een onwetende bleekgezicht. “Inderdaad, het klopt dat er hier geen piramides te vinden zijn, geen tempels of zelfs geen eenvoudig huis, maar mag ik Kleine Fonkelende Ster even wijzen op het ingenieuze bestaan van drive lanes?”

“Draaif leens?”

Drive lanes zijn V-vormige banen waardoorheen de bizons gedreven worden alvorens ze zich een stukje verder te pletter lopen. Ze zijn opgebouwd uit een complex netwerk van lage, ronde steenhopen, elk op zo’n vijf meter afstand van elkaar en aan beide kanten van de baan gelegd, die zich kilometers ver uitstrekken tussen de bizonverzamelplaats en de plek waar de sprong moet plaatsvinden. Zij vormen de basis van de “muur” die de dieren naar hun ondergang leiden. De rest van de “muur” bestaat uit twijgen en takken die in een waaiervorm tussen de keien gepropt worden. Je weet wel, waar mama de afgelopen dagen zo druk mee bezig is geweest.”

Misleiding zette bizon in beweging

Duizenden jaren aan nauwkeurige observatie hadden de Indianen geleerd dat de bizon, een 500-900 kilo zware spierbundel met twee puntige hoorns, relatief eenvoudig te manipuleren was. Het dier had niet al te beste ogen en ging daarbij gevaar graag uit de weg. Die twee simpele feiten werden door de Zwartvoeten tot in de perfectie uitgebuit. Zij wisten ook wel dat een enkele bizon met speels gemak hun “muren” omver kon werpen, maar de truc was de beesten te doen geloven dat de wand een niet te slechten barrière was waarvan men maar beter uit de buurt kon blijven.

Beweging was de sleutel tot succes. Op de open prairie stond altijd wind en dat zorgde ervoor dat het vers gerooide loof voortdurend stond te klapperen in de luchtstroming, alsof het leefde. Voor de gelegenheid hadden de Indianen de takken nog wat verder opgeleukt met plukken haar en stukjes bizonhuid en stonden op strategische punten vrouwen en kinderen achter de zwiepende vegetatie druk met hun armen en bizonhuiden te gebaren. De kuddes waren hier, wellicht vanwege hun slechte zicht, bijzonder gevoelig voor. Iedere commotie in hun omgeving werd door hen geïnterpreteerd als riskant en iets wat men moest uit de weg moest gaan.  

Head-Smashed-In Buffalo Jump

Wanneer ons toneelstukje zijn vruchten heeft afgeworpen, en de bizons het juiste pad zijn ingeslagen, knijp ik er samen met Kleine Fonkelende Ster Ech Leuk tussenuit. Nu is het aan moeder Krijsend Wicht met Grote Snavel Ech Nie om de bizons bij de Buffalo Jump af te leveren. “En wat gaan wij dan doen papa?” wil dochterlief weten.

“Wij moeten als een speer naar de killzone om daar de bizons op te vangen.”

Onderweg vertel ik Kleine Fonkelende Ster nog maar eens hoe gevaarlijk de jacht kan zijn. “Er was eens, héél lang geleden, een kindje dat bijna net zo oud was als jij. Hij mocht van zijn vader nog niet mee op jacht maar wilde ook niks van de sensationele Buffalo Jump missen. Hij dacht er lang over na hoe hij ongezien het spektakel kon bewonderen en meende uiteindelijk de oplossing van het vraagstuk te hebben gevonden door zich bij de klif onder een overhangende rots te positioneren. Vanaf die plek zou hij veilig de bizonregen kunnen aanschouwen.

Maar helaas voor hem werd de stapel dode dieren op een gegeven moment zo groot dat ze zijn ereplaatsje bereikten en hem tegen de rotsen aankwakten. Nadat ook het laatste beest van de kudde zijn einde had gevonden, beklommen de indianen de berg vlees, trokken het uit elkaar en vonden zo de kleine jongen. Dood. Zijn hoofd kapot geslagen tegen de klif. (vandaar de naam Head-Smashed-In Buffalo Jump)”

Prairie dreef bizons over de top

Zoals de bizon een geschenk was van de Grote Geest aan de rode man, zo vormde de klif van Head-Smashed-In Buffalo Jump het presenteerblaadje waarop hem de kuddes werden aangeboden. Er leek in ieder geval geen idealer landschap voor de drijfjacht mogelijk. Men putte de kuddes uit een veertig vierkante kilometer grote verzamelplaats, (een natuurlijk bassin in de vorm van een kom) kon rekenen op de aanwezigheid van een rivierbedding en een zekere hoeveelheid struikgewas (die de Zwartvoeten niet alleen als bouwmarkt maar ook als schuilplaats dienden) en tenslotte zorgde de aflopende helling richting de klif er haast automatisch voor dat het opgejaagde wild zijn pas almaar versnelde.

Met onze wapens in de hand staan we gespannen te wachten op dat wat komen gaat. Het bulderend geraas wordt harder en harder, alsof een donderende stormwolk ons met een rotgang tegemoet komt. Pas op het laatste moment zijn de bizons op stang gejaagd en werden de individuele beesten door de squaws tot een wild op en neer gaande, bruin-zwarte golf omgetoverd. Nu gaan hun leiders voorop en volgt de rest er blind achteraan. Kudde-instinct noemen ze dat. Vlak na de laatste bocht in het parcours realiseren de voorste bizons zich plots de aanwezigheid van een diepe afgrond, maar dan is het al te laat. De druk vanachter is te groot om nog te kunnen stoppen. Als één grote waterval droppen ze allen over de rand.

Dood alle bizons!

Opgewonden slaken wij onze overwinningskreten. Whoewhoewhoewhoe. In een oogwenk is de chaos compleet. Dieren smakken overal om ons heen loeihard tegen de grond en daarna worden ze een voor een bedolven onder hun soortgenoten. De val van de laatste beesten wordt echter gebroken door hun voorgangers, en als zij beduusd om zich heen kijken, zich nog nauwelijks realiserend wat er zojuist gebeurd is, schreeuw ik boven de kakafonie van geluid uit; “Toon geen genade!” Ik geef Kleine Fonkelende Ster daarbij het goede voorbeeld door met alle kracht op de dampende, brullende meute in te steken. Bloed spat in het rond. Uitwerpselen en ingewanden vermengen zich tot een kliederige boel en pijl en lans maken af wat kort geleden nog zo vredig stond te grazen.  

“Moeten ze allemaal dood?”

“Ja natuurlijk, deze beesten weten teveel! Straks vertellen ze het geheim nog door aan andere kuddes. Dat kunnen we ons niet veroorloven!”

Bizon helpt indiaan de winter door

Wanneer ook de laatste bizon briesend het loodje heeft gelegd belonen we onszelf met een heerlijk stukje vlees uit de verse veestapel; ik neem de tong, Kleine Fonkelende Ster Ech Leuk gun ik het hart. Als toetje lepelen we beiden wat beenmerg uit de opengebroken knoken van een vette koe. Anderen mogen daar misschien vreemd van opkijken, maar wij weten dat deze delen de meeste proteïnen bevatten en dat ze, tezamen met organen als nieren, lever en longen, essentieel zijn om op de prairie te kunnen overleven.

Na het feestmaal begint het buffelen pas echt. We villen de honderden karkassen zo rap als we kunnen omdat we weten dat de soms wel 2 cm dikke huid als een isolerende laag werkt en we niet willen dat die pens het vlees bederft. De pels gooien we uiteraard niet weg, maar die laten we door moeders insmeren met de hersens van de dode dieren en daarna drogen door zon en wind. Hierna wordt de vacht gelooid en schoongeschraapt en gebruikt voor de vervaardiging van dekens, wanten, moccasins en gewaden, zodat we ook de strenge winter door kunnen komen.  

Het roken van de heilige pijp

Zodra de huiden zijn verwijderd openen we de magen, hakken de (spare)ribs in stukken, amputeren de poten en scheiden de koppen van de rompen.

“Kan dit hoofd op onze totempaal Grommende Beer Ech Wel?”

“Zeker mijn Fonkelende Ster.”

Nadat het vlees (en vet) in hapklare brokken is gehakt, drogen we het boven de rook van een kampvuur en slaan het op voor later gebruik. Schaarse tijden zullen zeker komen en dan is het altijd handig als je wat achter de hand hebt

Wanneer al het werk gedaan is, draag ik Kleine Fonkelende Ster op de strijdbijl te begraven en samen met mij de heilige pijp te roken. “De pijp staat in contact met de krachten om ons heen. Hij is het geijkte middel om de Grote Geest te danken voor zijn weldoenerij. Hier, inhaleer, en laat de rook je gebeden naar de Schepper voeren.” Net als Kleine Fonkelende Ster haar ravenzwarte vlechten opzij schuift en een flinke hijs wil nemen, klinkt het plots vanuit de verte: “GVD Ech Wel, wat liggie nou de hele dag te dromen joh?! Urenlang loop ik me uit te sloven in die kutcamper van je, en jij ligt hier gewoon te pitten in de zon. Echt, ik ben er zo klaar mee!”

De slachtpartij heeft Krijsend Wicht met Grote Snavel blijkbaar nog niet lang genoeg geduurd…

Hoe serieus moeten we een voorspellende droom nemen?

Terug in de realiteit ontspint zich een discussie zoals we hem al zo vaak voerden, altijd was het gekscherend, over het belang van een werelderfgoed, maar vandaag proef ik wat anders. Oprechte weerstand. “Het bezoekerscentrum? De klif? Doe vooral je ding Ech Wel, ik blijf wel hier in de camper met Ech Leuk.” Natuurlijk weet ik dat de kleine meid zich niet lekker voelt, maar ik kan me toch ook niet aan de indruk onttrekken dat vrouwlief dat gegeven als welkom excuus aangrijpt.

Hoe dan ook, als ik even later alleen In het bezoekerscentrum rondloop denk ik terug aan de droom van zo-even. Hoe fijn was het om met een leergierige partner de bijzondere en universele waarde van een werelderfgoedsite te proberen ontrafelen. Precies zoals het ooit in 2010 allemaal begon. Alleen was het toen Ech Nie, en nou Ech Leuk. En dan herinner ik me ook weer de betekenis die indianen aan dromen geven; dat het hier om belangrijke, spirituele ervaringen gaat die dienen om kennis over te dragen, je richting te geven, te waarschuwen en profetische boodschappen door te sluizen. En dan schiet het ineens door me heen; zou mijn onderbewuste de toekomst hebben onthuld? Houdt Ech Nie het binnenkort voor gezien?

Ech Wel!   

Ook wel eens Head Smashed In Buffalo Jump bezocht? Lekker gedroomd of indiaantje gespeeld? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Van alle kill sites waarvan het bestaan bekend is, en dat zijn er duizenden, is Head-Smashed-In Buffalo Jump de beroemdste en meest gebruikte van allemaal. Bijna 6000 jaar lang dreven Zwartvoetindianen hier bizons over de klif en exploiteerden ze hun lichamen opdat ze konden overleven op de winderige prairie.

Eind 19e eeuw, toen nagenoeg alle bizons door de winzieke Witte Man doelbewust waren uitgemoord, kwam de buffeljacht tot een einde. Beroofd van hun bestaansbron zat er voor de Zwartvoetindianen niets anders op dan te verhuizen naar de voor hen opgerichte reservaten. Alsof dat nog niet erg genoeg was (het waren de armste gronden van het land) werden ze daar onderworpen aan een culturele genocide. De bleekgezichten waren nou eenmaal van mening dat stilstand en heidendom niet te verenigen waren met vooruitgang en christendom en maakten er een halszaak van de Indiaanse cultuur te vernietigen.

Gelijk zovele andere volken huldigden ook de Indianen het thema; zo boven, zo beneden. In hun beleving was de wereld een grote tent die door een verticale as overeind gehouden werd, zoals dat ook met hun tipi’s gebeurde. Daarnaast gold het roken van de pijp als een gebeurtenis waarbij de mens (microkosmos) werd verbonden met het universum (macrokosmos).

Adres: secondary Highway #785, Fort MacLeod, Alberta, Canada
Jaar van inschrijving: 1981
Officiële website: headsmashedin.ca
Bezocht: 14-09-23
Nummer: 206

Boekentip: op de officiële website Head-Smashed-In kan je online het boek van Jack Brink Imagining Head-Smashed-In lezen. Veel van de informatie in dit artikel is uit dat boek afkomstig.

Lees ook:

– Brand en ziekten teisteren Waterton Lakes National Park
– Run forest run, op de loop in Redwood National Park