Van 711 tot 1492 stond op het grondgebied van het huidige Spanje en Portugal een islamitische staat. “Dat klinkt heel eng”, zei ik tegen Ech Nie, “maar dat viel eigenlijk best mee. Sterker nog, zo rond het jaar 1000 werd het kalifaat van Cordoba gezien als de meest beschaafde en welvarendste regio van Europa.”

Zicht op Cordoba met stadspoort en Romeinse brug
Zicht op Cordoba. In het verlengde van de Romeinse brug ligt de moskee-kathedraal

Islamitische overheersing Iberische schiereiland

Voor Ech Nie was het allemaal nieuw. Ze vond het al moeilijk te geloven dat islamieten vroeger de baas waren op het Iberische schiereiland maar toen ik zei dat het kalifaat van Cordoba een land was waar moslims, joden en christenen vredig en in harmonie met elkaar samenleefden dacht ze helemaal in de maling te worden genomen.

“Jaja”, antwoordde Ech Nie. Maar met de beelden van boerka’s dragende vrouwen in het achterhoofd vertrouwde ze het toch niet helemaal; “En in dat land van melk en honing had iedereen zeker ook dezelfde rechten?”

De als een burcht gebouwde buitenmuren van de moskee-kathedraal
De massieve muren van de Mezquita

Mohammedaanse tolerantie in kalifaat

“Ehm, ja, nou ja, vrouwen niet natuurlijk maar dat was toen overal zo. En Joden en katholieken ook niet trouwens. Eigenlijk kon je als aanhanger van een ander geloof over het algemeen niet erg hoog op de maatschappelijke ladder klimmen. Maar goed, daar kon je wel wat aan doen. Besloot je als man jezelf te bekeren tot de islam dan kreeg je wél de kans om trap te lopen.” Verdomme, dacht ik ondertussen, probeer ik haar net wijs te maken dat het kalifaat van Cordoba helemaal niet zo erg was, komt zij weer met een vraag waardoor het net lijkt alsof het tegendeel waar is.

“Lekker eerlijk weer”, zei Ech Nie meesmuilend. “Ja maar het was in die tijd al heel wat dat Joden en christenen hun eigen geloof mochten behouden. Zo barmhartig waren de meeste overwinnaars vroeger niet hoor. Normaal gesproken mocht je al blij zijn dat je nog leefde en niet als slaaf werd verkocht.” Ech Nie was niet echt overtuigd van de mohammedaanse goedertierenheid. Met de beelden van radeloze Yezidi’s in het achterhoofd vatte ze samen; “Dus minderheden waren kansloos in het dagelijkse leven maar mochten voor de rest wel geloven wat ze wilden?”

Balkon met Arabisch aandoende kleden voor de ramen en kunst op de gevel
Arabesk huisje

Het ware geloof en de doodstraf

“Ehm, ja, nou ja, bijna. Mohammed had met zijn openbaringen voortgeborduurd op de Thora en de Bijbel en kon dus moeilijk de mensen van het boek helemaal uitsluiten. Dat zou zijn geloofwaardigheid natuurlijk geen goed doen. Joden en christenen werden daarom redelijk met rust gelaten, maar waren uiteraard wel ondergeschikt aan de beoefenaars van het enige ware geloof, de islam. Bovendien moest je als Jood of christen extra belasting betalen terwijl een islamiet daarvan was vrijgesteld. “Als ik het niet dacht”, reageerde Ech Nie laatdunkend.

“Buiten deze drie abramistische religies”, ging ik verder, “was elke andere godsdienst verboden en reden voor de doodstraf. Hetzelfde gold trouwens ook voor kritiek op de profeet (vrede zij met hem) of voor afvalligen.” Ech Nie had niet anders verwacht. Met de beelden van het verwoeste Palmyra in het achterhoofd schamperde ze; “En die fijnbesnaarde baardmannen van jou vonden oude Romeinse tempels vroeger ook geen afgoderij zeker? Of sloopten ze die toen ook al?”

Mezquita is icoon van Arabische cultuur

“Ehm, ja, nou ja, de Mezquita (Spaans voor moskee) bestaat inderdaad voor een groot deel uit Romeinse zuilen die de moslims uit de oude ruïnes van de stad hadden gesleept. Dat wel. Maar ze maakten er toen ook weer wat moois van. Het was niet zo dat ze alles alleen maar kort en klein sloegen.” Krijg de pest, dacht ik, die stomme vragen van haar zetten de hele islam in een slecht daglicht, beter gooi ik het eens over een andere boeg.

“Het gebouw dat ze toen neerzetten wordt nog steeds gezien als een van de belangrijkste islamitische monumenten van het hele Westen.” En om het haar even in te wrijven voegde ik er fijntjes aan toe; “Het is een van de weinige pareltjes in Spanje die ons nog rest van de toenmalige, uiterst geciviliseerde, Arabische cultuur. De rest is door christenen gesloopt.” Zo, dacht ik, die zat.

Hoefijzerbogen en een kunstzinnig groen plafond sierden de Mezquita van kalifaat van Cordoba
De islamitische architectuur in het kalifaat van Cordoba stond in hoog aanzien

Moskee-kathedraal is beste van twee werelden

“Ja, de christenen hebben het toch altijd gedaan?” merkte Ech Nie geïrriteerd op. “Maar blijkbaar waren ze toch niet zo barbaars dat ze die Mezquita van jou ook met de grond gelijk maakten.” Daar had ze een punt. Alweer. “Ja maar”, wierp ik tegen, “ze bouwden wel een complete kathedraal in het midden van de moskee en volgens zeggen ging toen veel van de pracht van het gebouw verloren.”

Dat laatste argument bleek echter al snel onzin.

Geen idee natuurlijk hoe het gebouw er zonder kerk had uitgezien, maar met kathedraal bleek die nog steeds godsgruwelijk mooi. “Wat liep jij nou te blèren net”, zei Ech Nie, “het is toch duidelijk dat het er mét kathedraal alleen maar beter op geworden is. Waar vind je nou verder zoiets schitterend unieks?” Ze had gelijk. “Het beste van twee werelden was verenigd in een gebouw.”

Islamitische en christelijke kunst op de klokkentoren van mezquita Cordoba
Het beste van twee werelden; de als klokkentoren omgebouwde minaret van de moskee

Grootsheid Allah in sereen zuilenbos

Op haar beurt moest Ech Nie toegeven dat “die zuilen ook best leuk gedaan waren.” Ik knikte. “Behalve dat ze het dak dienden te dragen was het de bedoeling dat ze de bezoeker het gevoel gaven in een sereen bos van oneindigheid te lopen. De Mezquita vormde het centrum van kalifaat Cordoba en de zuilengang was dan ook ontworpen om de (oneindige) grootsheid van Allah te benadrukken. En de macht en welvaart van het Rijk natuurlijk. Origineel stonden er 1200 zuilen maar toen die goede christenen van jou de aanwezigheid van zo’n grote moskee niet langer konden verdragen, gingen er ten behoeve van de kathedraal vierhonderd tegen de vlakte. De minaret werd toen trouwens ook omgebouwd tot een klokkentoren.”

“En God zag dat het goed was”, respondeerde Ech Nie verheven.

Gouden hoefijzerboog en arabische teksten op gebedsnis
Islamitische gebedsnis (mihrab)

Koele patio’s van Cordoba

De Mezquita was in 1984 reeds tot werelderfgoed verklaard maar tien jaar later kwalificeerde Unesco ook de omliggende wijken tot patrimonium van de mensheid. Nadat we onze rondgang door de moskee hadden beëindigd, en wat hadden uitgerust in zijn patio van de sinaasappels, (de vroegere rituele wasplaats van de gelovigen voor ze hun moskee binnen mochten) vervolgden we onze weg door de rest van de stad. Ech Nie viel al gauw de vele bloemen en fonteintjes op die de binnenplaatsen van de huizen sierden.

“Mooi hè”, zei ik, “ook die patio’s waren een islamitische uitvinding. Ze werden door de bewoners gebruikt om de hitte van de stad te ontvluchten. En omdat de mensen er veel tijd doorbrachten maakten ze er een sport van om hun hofjes steeds verder te verfraaien.” Dat was inderdaad “best cool”, vond Ech Nie, maar met de beelden van alles verbiedende imams nog in het achterhoofd hoonde ze; “Maar hoe dacht Allah over al die verdorvenheid?”

Patio van Mezquita staat vol met sinaasappelbomen

Cultureel Cordoba toonbeeld van tolerantie

“Daar had die toen nog geen problemen mee”, zei ik. In de middeleeuwen was de islam namelijk nog niet zo ver ontwikkeld als nu. Men had nog niet zoveel verboden bedacht en interpreteerde de Koranteksten beduidend minder streng als tegenwoordig. Cordoba gold, als hoofdstad van het kalifaat en grootste stad van Europa, zelfs als een toonbeeld van tolerantie en respect.

Cultureel lag het mijlenver ver voor op de rest. Zo had bijvoorbeeld de plaatselijke bibliotheek meer boeken dan de hele christelijke wereld bij elkaar, stond de stad vol universiteiten en badhuizen, waren de straten geplaveid en verlicht en beschikte de landbouw over een superieur irrigatiesysteem. Allemaal zaken waar de gemiddelde Europeaan slechts van kon dromen.” Ech Nie was er heel even stil van.

Witte muur volgehangen met bloempotten
Kleurenfleur in patio

Westerse cultuur leefde voort dankzij moslims

“Je zou het misschien niet verwachten maar in deze islamitische heilstaat was Cordoba toonaangevend op het gebied van cultuur en wetenschap, kunst, muziek en poëzie floreerden, geleerden bekwaamden zich in wis-, genees- en sterrenkunde, Schriftgeleerden voerden gewichtige discussies over welk geloof nou écht de ware was en Aristoteles en Plato stonden op een voetstuk. Het is onder andere aan deze kenniscultuur te danken dat er nog zoveel geschriften uit de oudheid bewaard zijn gebleven.”

“Moslimextremisten als bewaarders van de westerse cultuur, het moet niet gekker worden”, vond Ech Nie.

Blik over Cordoba vanaf het Alcazar
Mezquita gezien vanaf het Alcazar

De Spaanse Inquisitie

“Inderdaad, zo zie je maar, het is niet altijd puur ellende geweest.” We waren inmiddels bijna aan het einde van onze toer door de stad en stonden voor de poorten van het Alcazar, het vroegere hoofdkwartier van de Spaanse Inquisitie. “Wie z’n hoofdkwartier?” vroeg Ech Nie onwetend. “Tsja, zei ik, ik dacht al dat je daar nog nooit van gehoord had. De inquisitie was een soort van religieuze rechtbank waar beklaagden werden gecontroleerd op hun manier van leven. Lees; of ze wel godsdienstig genoeg waren.

Om dat laatste objectief vast te stellen had men allerlei verfijnde martelmethodes ontwikkeld waarmee ze de verdachten de meest waanzinnige bekentenissen wisten te ontfutselen. Nadat de ketter al zijn zonden had opgebiecht was het vaak linea recta naar de brandstapel.” Ech Nie zag haar vooroordelen meteen bevestigd. “Fijne jongens weer, die Muzelmannen!”

Een tijd lang speelde de inquisitie op het christelijke orgel

Reconquista

“De inquisitie was een christelijke uitvinding schat. Toen de moslims namelijk onderling bonje kregen, (en als gevolg daarvan het kalifaat Cordoba in vele kleine koninkrijkjes uiteen viel) zag de paus zijn kans schoon. Eindelijk was het moment daar om die vermaledijde ongelovigen van het Iberische schiereiland te verdrijven.

De christelijke meester had zich al een tijd zitten ergeren aan die stomme islamieten die maar niet naar hem wilden luisteren. Nu ze door onderling geruzie danig waren verzwakt riep hij op tot een Heilige oorlog tegen het islamitische kwaad. Voor elke ridder die tijdens de kruistocht om het leven kwam garandeerde hij een mooi plekje in het paradijs. Ech Nie zag de bui al hangen. “En toen de christenen eenmaal hadden gewonnen was het klaar met de godsdienstvrijheid?”

Joodse wijk Juderia in Cordoba
Joods huisje in de joodse wijk Juderia

Ongelovigen moesten bekeren of vertrekken

“Inderdaad”, zei ik spijtig, “sorry dat ik je wereldbeeld geweld aan moet doen maar nadat de islamieten mores was geleerd werden ze een paar jaar later, samen met de Joden, allemaal het land uitgezet. De christenen hadden eerst nog wel plechtig beloofd dat iedereen zijn geloof mocht behouden maar vonden bij nader inzien de multiculturele samenleving toch niet zo’n goed idee voor de eenheid in het land.

Joden en moslims werden daarom vervolgd en kregen de keuze bekeren of vertrekken. Om verlies van huis en haard te voorkomen kozen velen voor bekering, maar dat had, helaas voor hun, niet altijd het gewenste effect. De bekeerden werden namelijk gezien als een soort van vijfde colonne die niet was te vertrouwen en eindigden als gevolg daarvan vaak in de martelkamers van de Spaanse Inquisitie.” Ech Nie was er beduusd van. “Nou breekt m’n klomp”, zei ze. Maar dat bleek letterlijk.

Islamitische hoefijzerbogen opgenomen in de dikke muren van de Mezquita

Plaza de Corredera

“Wat nou weer?” vroeg ik boos, toen bleek dat ze niet verder kon lopen. Ik vermoedde opzet in het spel omdat het einde van het verhaal haar niet was bevallen. “Sorry schat, maar ik doe het ook niet expres. Die stomme slipper is kapot.” Caramba, dacht ik, want een slippertje maken in het kalifaat van Cordoba was een netelige queestie.

Geluk bij een ongeluk was dat we net op het plein van Plaza de Corredera waren aangekomen. Konden we mooi op het terras bespreken hoe we deze uitglijder nou weer moesten oplossen. We legden de queestie voor aan de serveerster en die wist gelukkig raad. Ze wees ons op een klein winkeltje om de hoek waar we vast en zeker zouden slagen. Maar ja, zij kende Ech Nie nog niet.

Slippertje in het kalifaat van Cordoba

Eenmaal in de schoenenzaak werd ik, in pure inquisitiestijl, direct veroordeeld tot een plaats op de pijnbank. Of ik daar maar even rustig wilde wachten tot mevrouw haar keuze had bepaald. “Tuurlijk schat”, zei ik nog, “doe maar kalm aan.” Het was een begin van een martelgang zonder weerga. “Nee-deze-niet, deze-past-ook-niet, dit-is-niet-m’n-kleur, deze-zit-niet-lekker en deze-vloekt-met-m’n-handtas.” Wat een verschrikking. Uren duurde het voordat Ech Nie eindelijk haar nieuwe muiltjes had gevonden.

Om niet het risico te lopen dat ons weer zoiets zou overkomen besloten we de rest van de dag maar zittend op een terrasstoel door te brengen. “Misschien toch maar goed dat het kalifaat van Cordoba inmiddels is afgeschaft”, zei ik tegen Ech Nie. “Die jongens hadden het niet zo op slippertjes. Dat kostte je gelijk de kop.” Daar kon Ech Nie het alleen maar mee eens zijn. “Bovendien, wie wil er nou melk en honing op het terras?”, viel ze me bij. “Precies”, zei ik, “eigenlijk zijn al die verschillende religies maar voor een ding goed geweest.”

“Unesco’s werelderfgoedlijst?”

“Ech Wel!”


Ook wel eens een slippertje in het kalifaat Cordoba gemaakt, een martelgang doorstaan of melk en honing op het terras genuttigd? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Jaar van inschrijving: 1984
Officiële website: Turismo de Cordoba

Tip voor werelderfgoedreizigers: acht kilometer ten westen van Cordoba liggen de ruïnes van Medina Azahara. Het complex werd in 936 door de kalief gesticht, 70 jaar later verwoest en in 2018 door Unesco tot patrimonium der mensheid verklaard.

In de Spaanse steden Granada en Sevilla is nog meer islamitisch werelderfgoed te bewonderen.


Lees ook:

Altijd weer hetzelfde met die Asturische monumenten van Oviedo
In de kathedraal van Burgos kreeg het “Nieuwe Spanje” gestalte