Achter de beschermende toppen van het Noord-Spaanse hooggebergte ligt waarschijnlijk ’s lands best bewaarde geheim; Logroño. Hoewel de stad bijna overloopt van verrukkelijke pintxostentjes en dito wijnbarretjes kunnen wij er eigenlijk geen vakantieganger in ontdekken. “Moet jij er alleen niet vol lof over gaan schrijven, hè Ech Wel, anders stikt het hier straks alsnog van de toeristen!”
“Tuurlijk niet, Ech Nie. Dit paradijsje houden we lekker voor ons zelf…”
Kunsten in La Rioja wijnstreek
Logroño is de hoofdstad van wijnstreek La Rioja, een streek die vernoemd is naar de rivier (rio in het Spaans) die er doorheen stroomt, de Oja.
“Oh ja?”
“Ja!”
Omdat men in het heuvelachtige gebied al sinds mensenheugenis het beste uit de inheemse Tempranillo druif weet te persen, hebben wij het tot onze missie gemaakt zoveel mogelijk van het vermaarde druivensap tot ons te nemen. Onze dorst wordt nog eens extra aangewakkerd als we ontdekken dat de lokale wijnboeren hun kunsten in bijzonder futuristisch vormgegeven bodega’s (wijnhuizen) vertonen en dat ze daarbij het ene na het andere gastronomische meesterwerkje serveren.
Calle del Laurel, de culinaire hoofdstraat van Logroño
Na onszelf urenlang te hebben ondergedompeld in de elegantste kwaliteitswijnen besluiten we tot een laatste afzakkertje in Logroño’s hoofdstraat, Calle del Laurel. Uiteraard laten we ook nu weer onze Gran Reserva vergezeld gaan met een drie-sterren-hapje op een cocktailprikker. Terwijl mevrouw kiest voor een krokant gepaneerd pasteitje met Serranoham, neemt meneer een spies met gegrilde garnalen, paprika en kip. “Mijn hemel”, roept Ech Nie met rollende tong. “Dat zoete fruit, die ronde tannines….”
“Is die goed?”
“Hij is Goddelijk!”
Zonder wijn geen cultuur
De Klassieken wisten het al; wijn is goddelijk. Het schenkt levenskracht, verlicht de geest en maakt vrolijk en oprecht. Voor de katholieke kerk gold bovendien dat het bloed van de druif onmisbaar was bij het opvoeren van de heilige mis. Monniken bekwaamden zich daarom in de wijnbouw en brachten overal in Europa woeste gronden in cultuur.
“Waar geen wijn meer is, houdt de cultuur op! Ik heb het altijd al gezegd…”
“Zeker. En waar cultuur is, daar is werelderfgoed!”
Bedevaart naar Suso en Yuso klooster
Logroño is behalve bruisende wijnhoofdstad ook halteplaats op de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela. Als we haar dus de volgende dag achterlaten en naar Nájera rijden, besluiten we, in navolging van de bedevaartgangers, eerst even een kleine omweg te maken naar het abdijenduo Suso en Yuso. “Waarom?”
“Omdat daar de beenderen van de heilige Emiliaan liggen opgeslagen.”
“En dat is de wijnheilige van de streek?”
“Nee, de Morendoder.”
Heilige San Millán ging voorop in strijd tegen Moren
San Millán, zoals de Spanjaarden hem noemen, was een uit Berceo afkomstige herder die op zeker moment de behoefte kreeg zich van de buitenwereld af te zonderen. Hij ruilde zijn gezonde buitenleven in voor een miserabel kluizenaarsbestaan en begon vanuit zijn nieuw uitgehakte grot tal van wonderen te verrichten. Zijn grootste mirakel bewaarde hij echter tot na zijn dood.
De eens zo vredelievende holbewoner ging, gezeten op een schitterend wit paard en gewapend met een vlammend zwaard, voorop in de strijd tegen de Moren. Samen met die andere islamietenslachter, Sint Jacob (Santiago), wist hij de christelijke legers aan de overwinning te helpen.
Ontstaan van het Suso en Yuso klooster
Vlak na zijn dood, eind 6e eeuw, was reeds rond het graf van San Millán het klooster Suso ontstaan. Vijfhonderd jaar later vond de toen heersende koning het echter beter als de stoffelijke resten van de magistrale wonderdoener in het door hem gestichte klooster van Nájera werden gelegd. De beoogde verhuizing verliep alleen niet zoals gepland.
Op het moment dat de ossen de lijkkar vanuit het hooggelegen Suso (dat in het Castiliaans “boven” betekent) naar het dal hadden gebracht, weigerden ze nog één hoef te verzetten. Wat men ook deed, er was geen beweging meer in de beesten te krijgen. Het voorval werd geïnterpreteerd als een teken dat San Millán in de vallei begraven wilde worden en daarom beval de vorst tot de onmiddellijke bouw van het klooster Yuso. (wat in het Castiliaans voor “beneden” staat)
Historische bibliotheek
Aan San San Milláns grootse daden wordt overal in het van goud blinkende Yuso klooster herinnerd. Zowel boven de ingang als op het hoofdaltaar staat hij afgebeeld als de wonderbaarlijke verschijning die de Moren er onder kreeg, boven de slaapkamerdeuren van de monnikencellen zien we zijn leven in schilderijen weergegeven en op zijn reliekschrijn kunnen we constateren dat 24 ivoren panelen zijn doen en laten ook best aardig kunnen laten overkomen. Toch ligt het echte belang van dit werelderfgoed ergens anders.
“De wijnranken?”
“Nee, de bibliotheek.”
Kopiëren Bijbel was het edele werk der monniken
Wijn was niet het enige middel om een land in cultuur te brengen. Voor een religie die zich baseerde op het Heilige Schrift was het geschreven woord minstens zo belangrijk. Daarom begonnen de eerste monastieke gemeenschappen vanaf de zesde eeuw met het overschrijven van de Bijbel.
“Zo jeetje, dat was pas straf werk!”
“Nou, zo werd het niet gezien, Ech Nie. De monniken vonden het kopiëren eigenlijk véél nobeler en verdienstelijker dan arbeiden in een wijngaard. Voor hen was schrijven een soort van preken met de handen.”
“Preken met de handen?”
“Ja, inderdaad. Zij verspreidden de katholieke leer door middel van inkt en ganzenveer. Bovendien hield het kopiëren hen af van duivelse verleidingen. Door zich te concentreren op de blijde boodschap kwam de geest niet in verzoeking en werden lichamelijke lusten in toom gehouden. Uiteraard zou eeuwig heil hun ultieme beloning zijn.”
Abdijen functioneerden als schatbewaarders van de geschiedenis
Gelukkig beperkten de monniken zich niet alleen tot religieuze teksten. Als enig middeleeuws centrum van intellect en kennis bleef het verleden van de oudheid goeddeels bewaard dankzij het monnikenwerk dat in de abdijen verricht werd. Daar schreven de kloosterlingen de ideeën van oude wijsgeren over (waarmee ze de eerste schatbewaarders van het klassieke erfgoed werden) en noteerden ze ook recente gebeurtenissen in kronieken en annalen.
Afzien in het scriptorium
De plaats van handeling was het scriptorium. Een ruimte waar absolute stilte was geboden. Pennen deed men voorovergebogen, met een geslepen ganzenveer, op een dierenhuid en uren achtereen. Hoewel slechts drie vingers de veer vasthielden, zwoegde het hele lichaam. De onnatuurlijke houding en slecht verwarmde vertrekken vormden een kwelling voor het lichaam en werden door de kopiisten slechts volgehouden omdat men het anders ook zonder het laatste beetje levensvreugde moest stellen…
“De lieve Heer?”
“Nee, de rode wijn.”
Kostbare manuscripten in felle kleuren
Boeken waren duur. Niet alleen vergde het veel tijd ze te vervaardigen, het kostte ook de huid van een hele kudde schapen (of geiten of kalveren) om ze samen te stellen. Daar kwam nog eens bij dat monniken hun kalligrafie graag verfraaiden met kleurrijke illustraties.
In de zogenaamde boekverluchting gold een kleurcode. Bladgoud diende om heiligen te onderscheiden, purper was de koningskleur en hemelsblauw gebruikte men om de Heilige Maagd te kleden. Wanneer men dan bedenkt dat bladgoud werd verkregen door gouden munten plat te slaan en dat purper en hemelsblauw nog vele malen duurder waren, dan kan men zich wel voorstellen wat voor een enorme waarde een opgeleverd manuscript vertegenwoordigde.
De eerste Spaanse kanttekening, Glosas Emilianensus
De taal van de kopij was Latijn, maar in 10e eeuw gaf een scribent uit Yuso commentaar op de codex 60 door in de kantlijn gebruik te maken van het oud-Spaans (Castiliaans). De voetnoot wordt door de Spanjaarden beschouwd als de geboorte van hun taal. Zij noemen deze eerste krabbels de Glosas Emilianensus. (Glos is kanttekening, Emilianensus komt uiteraard van Sint Emiliaan) Buiten dit historische boek beschikt de bibliotheek ook over een encyclopedie uit 964 en een gedichtenbundel van Gonzalo de Berceo.
“Gonzalo de Berceo?”
“Ja, inderdaad. Een poëet die uit het zelfde plaatsje als de heilige Emilaan stamde.”
“En wat is er met hem?”
“Hij dichtte als eerste over wijn.”
De eerst bekende Spaanse dichter, Gonzalo de Berceo
“Ah, een man naar m’n hart…”
“De Emiliaanse monnik was bekend met de goddelijke eigenschappen van het Rioja rood, maar kon minder uit de voeten met de Latijnse taal. Hij begon daarom zijn loflied op de Heilige Maagd met de gloedvolle regels; Ik wil een verhaal vertellen in de taal die mensen spreken. Want ik ben niet zo geleerd om het in het Latijns te doen. Om die reden, verdien ik, denk ik, een goed glas wijn.”
“Sterke tekst!!”
De Rioja wijnen: Joven, Crianza en Reserva
De dichtregels vormen tevens de slotwoorden van ons bezoek. Even overwegen we nog bij Suso langs te gaan, maar we zijn het er al gauw over eens dat men de Rioja streek toch het beste op het terras leert kennen. Vanachter een frisse, roodfruitige Joven en een klein schaaltje licht geroosterde tonijn met sesamzaad vertelt vrouwlief over wat de Rioja op wijngebied allemaal te bieden heeft. “Je hebt dus de Joven, de wijn die je nu aan het drinken bent, de Crianza en de Reserva. Het verschil tussen de drie is het aantal jaren van rijping. Voor Joven is dat minimaal een, voor de Crianza twee en voor de Reserva drie jaar. Gerijpt wordt eerst op eikenhouten vat en daarna op fles.”
“Ah, fantástico”, prijs ik. En terwijl ik het sprankelende sap wat in het bolglas rond laat gaan, wijs ik Ech Nie nog maar eens op de grandioze wapenfeiten van de Rioja wijn. “Het bracht cultuur en welvaart naar deze contreien, het stond aan de wieg van de Spaanse taal, het hielp de oudheid conserveren, het schonk de broeders doorzettingsvermogen bij hun kopiistenwerk en het inspireerde dichters tot het maken van historisch proza…”
“Zo bekeken is het misschien een goed idee als jij bij het schrijven van je blogs voortaan ook een glaasje inschenkt, schat. Wie weet schrijf je dan ook eens geschiedenis…”
“Zou dat het geheim zijn denk je?”
“Ech Wel!”
Ook wel eens de kloosters Suso en Yuso bezocht? Rioja wijn gedronken of een geheimpje te vertellen? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Praktische informatie
Toegang tot het Yuso klooster is alleen mogelijk aan de hand van een gids. Een tour duurt ongeveer 50 minuten.
Adres Suso klooster: 26326 San Millán de la Cogolla, La Rioja, Spanje
Adres Yuso klooster: Calle Prestiño, s/n, 26326 San Millán de la Cogolla, La Rioja, Spanje
Jaar van inschrijving: 1997
Offciële website: monasteriodesanmillan.com
Lees ook:
– Melk en wijn leiden in de Wachau naar de poorten van het Paradijs
– Successen vier je met champagne; zegetocht door Champagnestreek krijgt in Épernay gouden bekroning
