Wijn is altijd al met het goddelijke verbonden geweest. De oude Grieken hadden in Dionysos hun eigen wijngod, de Romeinen aanbaden een godheid genaamd Bacchus en met de komst van Jezus vereerden de christenen ook een echte wijnliefhebber.
“Sommigen noemden Hem zelfs een dronkaard, Ech Nie. Want dat Jezus water in wijn veranderde was natuurlijk niet zomaar. Dat was zelfs het eerste wonder dat Hij verrichtte.”
“Maar waarom beklimmen we dan in Jezusnaam deze berg, Ech Wel? Dan kunnen we toch veel beter ergens een wijntje gaan drinken? Ik denk dat de Heer daar pas echt behagen in zou scheppen.”
Vader en Zoon, Wijnbouwer en Wijnstok
“Niet alleen voor eigen parochie prediken, Ech Nie. Met dit weer kunnen we beter in bovengelegen klooster schuilen dan dat we ons op een terras helemaal zeiknat laten regenen. Bovendien kan ik je in de abdij mooi even vertellen over de grootste druiventeler van allemaal; Onze Vader die in de Hemelen zijt.”
“?”
“Ja dat had je niet gedacht hè? Maar in de Bijbel beweert Jezus dat Zijn Vader de Wijnbouwer is en dat Hij zelf het beste met een wijnstok kan worden vergeleken.”
“??”
“Dat is beeldspraak schat. Daarmee wilde Jezus de onlosmakelijke verbintenis tussen God, Christus en het uitverkoren volk aangeven. Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. In datzelfde vers maakte Hij trouwens ook duidelijk dat er zonder Hem geen leven mogelijk was; Een rank kan slechts vrucht dragen als hij aan de wijnstok blijft, iedere rank die geen vrucht draagt, snijdt mijn Vader weg. Zij worden in het vuur gegooid en verbrand.”
Geen eucharistie zonder miswijn
We bevinden ons in de Oostenrijkse Wachau, een heuvelachtig rivierlandschap waar de Donau kronkelend doorheen stroomt en dat zich verder kenmerkt door hoge hellingen, smalle wijnterrassen en kloosters vol barokke overvloed. Al sinds de 5e eeuw, met de stichting van de eerste abdij door de Heilige Severinus, gaan wijn en religie hier hand in hand. “Dat begrijp ik”, zegt Ech Nie, “de Heer eer je tenslotte het beste met een zalig wijntje…”
“Zo zou je het inderdaad kunnen zeggen ja. Voor de Heilige mis was het in ieder geval onontbeerlijk.”
“?”
“De eucharistie Ech Nie. Het belangrijkste sacrament van de katholieke kerk.”
“??”
“Dat heeft betrekking op het Laatste Avondmaal schat. Nadat Jezus eerst zijn discipelen had verteld dat het brood wat hij uitdeelde, zijn lichaam vertegenwoordigde, beweerde hij aansluitend dat de wijn in de drinkbeker uit zijn bloed bestond. Het bloed van het verbond, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van zonden. Het eten van brood en het drinken van wijn vormt sindsdien, in opdracht van Christus, een vast onderdeel van elke mis. Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken.”
“Dat zeg ik toch al de hele tijd? Met wijn drinken is niks mis, dat moeten we blijven doen!”
Bijbelse wijngaard
Ech Nie is nooit zo van de vrome godsdienstlessen maar nu de link met wijn is gelegd, verbaas ik me erover hoe makkelijk ze ineens de oude teksten verwerkt. Precies Gods woord in een ouderling. “Je hebt gelijk”, beaam ik plechtig, “de oude kerkvaders beschouwden het nuttigen van wijn zelfs als een eenwording met God, een ontmoeting tussen het hemelse en het aardse. Wijn, zo stelden ze, was het eindproduct van de Wijngaardenier, een Heilige drank die de mens met de Heer vereenzelvigde.”
“Hallelujah! Loof de Heer en drink een wijntje!”
“Precies. Wijn was een zegen. Het stond symbool voor de innige relatie tussen God en zijn gemeente. Niet voor niets had de Almachtige zijn uitverkoren volk in de Bijbel met een bloeiende wijngaard vergeleken. Hij besteedde er al zijn zorg en aandacht aan en deed Zijn best haar niet tot een woekerende wingerd te laten verwilderen.”
Barok droeg contrareformatie
De toegang tot de Wachau wordt gevormd door het sticht Melk, een hoog boven de stad uittorenend klooster dat door velen wordt gezien als het absolute pronkstuk van de Oostenrijkse barok. Haar entree wordt bewaakt door twee bastions en, eenmaal boven, deel ik Ech Nie mede dat de een nog resteert uit de tijd dat het complex als burcht functioneerde en dat de ander ter wille van de symmetrie is neergezet.”
“?”
“Symmetrie diende als basis van de barokke overdaad schat, het vormde een rustpunt in de chaos van de Contrareformatie.”
“??”
De Contrareformatie was een reactie van de katholieke kerk op de kritiek die het begin 16e eeuw van Maarten Luther te verduren kreeg. Onder leiding van deze boze dominee was er namelijk een hele nieuwe stroming binnen het christendom ontstaan (het protestantisme) en die hekelde met name de verkoop van hemelplekjes door paapse vertegenwoordigers.
Een wild zwijn in de wijnberg
Maarten ging zover in zijn protest (vandaar de naam protestant) dat hij Rome de zetel van de duivel noemde en dat hij de paus als antichrist bestempelde. Uiteraard kon het hoofd van de katholieke kerk zulke beledigingen niet over zijn kant laten gaan. Er is een wild zwijn in Uw wijnberg ingebroken, jammerde de Apostolische Stoel, en hij riep de Heer op om, in samenwerking met zijn discipelen en Heiligen, tegen deze ketterij in het geweer te komen. Ons herdersambt kan het vergif van deze stelling niet langer dragen.
Sticht Melk als zegepraal van de Kerk
Wat volgde waren twee eeuwen van ongekend geweld. Katholieken en protestanten gingen elkaar overal in Europa op een vreselijke manier te lijf, en toen beide kampen eindelijk waren moegestreden, bleek het complete continent, net als de kerk, verdeeld in een protestant en katholiek gedeelte. Melk belandde daarbij aan de katholieke kant.
“Oh, en wijn?”
“Melk is de naam van dit stadje, schat.”
“De plaatselijke abt was zo verguld met de uitkomst van het conflict dat hij opdracht gaf zijn abdij te verbouwen tot hét pronkjuweel van de Contrareformatie. Het klooster moest één grote jubel ter meerdere eer en glorie van de Heer worden, een zegepraal van de katholieke kerk. Daarnaast was het zijn bedoeling om het kerkvolk duidelijk te maken dat de paus altijd gelijk had en dat je voor eeuwig verdoemd was als je dat niet geloofde…”
Melk bewaart het kruis van Jezus
Ik wil me op niets anders laten voorstaan dan het kruis, staat er in het Latijns op de gevel. We zijn de bastions gepasseerd en op mijn aanwijzen staat Ech Nie er verbaasd naar te kijken.
“?”
“Zaligheid begint bij het kruis, schat, dat weet je toch? De tekst hierboven is een citaat van Paulus, de apostel der heidenen. Enerzijds was het bedoeld als geloofsbelijdenis, (en wilde het zoveel zeggen als; er gaat niets boven God) en anderzijds was het een subtiele verwijzing naar Jezus’ kruis, het stuk hout waar de monniken zo trots op waren.”
“??”
“Wilde je vroeger als klooster een beetje meetellen, Ech Nie, dan moest je wel beschikken over een of ander relikwie. Zo beweert men in Aken het armbot van Karel de Grote te bewaren en zegt men in Chartres over het kleed van Maria te beschikken. In datzelfde rijtje past dus ook Melk, hier claimt men namelijk het kruis van Jezus in bezit te hebben. Een splinter weliswaar, maar toch…”
Architectuur bedoeld om te overtuigen
Onder bovenstaande Bijbeltekst bevinden zich twee standbeelden; de een stelt Petrus voor, de ander Paulus. “Logisch”, zeg ik tegen Ech Nie, “want dit klooster is aan beide Heiligen gewijd. In het katholieke geloof gelden de twee als de belangrijkste verkondigers van het evangelie; Paulus, zoals ik al zei, als apostel der heidenen en Petrus als apostel der Joden. Samen met de Heilige Drie-eenheid van bouw-, schilder en beeldhouwkunst waren ze aangesteld om de bevolking op te voeden en te sterken in de leer van de Heer.”
“?”
“De architectuur had een missie Ech Nie. Behalve dat de bouwstijl (de barok) zich triomfantelijk op de borst klopte (het katholicisme had in deze contreien tenslotte gezegevierd) was het vooral bedoeld om te overtuigen, te motiveren en aan te zetten tot goede werken.”
“??”
“Geloven alleen was niet genoeg schat, het moest samengaan met liefde. Volgens de katholieke kerk was het de wil van Christus dat er tijdens het aardse bestaan ook goede daden werden verricht. Dat was de enige manier om zalig te worden. Het geloof is de wortel, de liefde de stam en de werken zijn de vruchten. Het een moet uit het ander als vanzelf voortkomen.”
Paradijselijke barok
Als we onze weg vervolgen ontdekt Ech Nie al gauw tot welk een luister de barok in staat was. Pracht en praal overladen het interieur, in elke hoek en op overdonderende wijze. De voormalige keizerlijke vertrekken blinken van de uitgestalde kerkschatten, in de bibliotheek staan de meest kostbare manuscripten meters hoog opgestapeld en in de oude feestzaal is het met de grote hoeveelheden goud en marmer helemaal bal. Desondanks valt al dit spektakel in het niet bij het schouwspel dat we in de kloosterkerk te zien krijgen. “Jeetje Ech Wel, die monniken hebben hier wel echt uitgepakt he?”
“Dit is dan ook een benedictijnenabdij Ech Nie. Daar stond gematigdheid hoog in het vaandel…”
“?”
“Gods grootheid is oneindig schat, daar paste geen sobere voorstelling bij.”
“??”
“Dit moest een stukje hemel op aarde voorstellen, een blik op het Paradijs. Volgens de Bijbel straalde het Hemelse Jeruzalem van goud en edelsteen en daarom hebben ze hier gepoogd dat zo veel mogelijk na te bootsen. Dit was voor een goed christen een voorproefje op de heerlijkheid die aanstaande was.”
Wijn hoort er bij in de Wachau vallei
Na de kerk blijken onze gebeden verhoord; het is gestopt met regenen. En de Heer richtte voor alle volken een feestmaal aan. Een feestmaal van vette spijzen en belegen, pure wijnen. De tekst is tekenend voor het Heilige Schrift; zonder wijn geen feest. Om dat nog eens extra te onderstrepen, zegt men wijn te zullen drinken op het grote feest dat straks zal aanbreken, belooft Jezus met ons te zullen proosten als Zijn koninkrijk is gekomen en wordt er zelfs verkondigd dat de bergen zullen druipen van de zoete wijn als het kwaad is verslagen. “Wijn mag dus óók niet ontbreken bij de heerlijkheid die aanstaande is?”
“Nee, dat lijkt me niet nee…”
Wijnen Steinfeder, Federspiel en Smaragd
“Nou, dat komt dan mooi uit!”, roept Ech Nie uitgelaten. “Want nu de zon eindelijk zijn gezicht laat zien lijkt het me de hoogste tijd voor een frivole Steinfeder!”
“?”
In de Wachau is er nóg een Heilige Drie-eenheid, schat. Wijn schenkt men hier in drie verschillende gradaties; Steinfeder, Federspiel en Smaragd.”.
“??”
“Steinfeder is de lichtste van de drie. Het heeft een alcoholpercentage tot 11.5 % en zijn smaak is net zo vederlicht als het gras waarna hij is vernoemd. Federspiel wordt gemaakt van rijpere druiven, heeft een alcoholpercentage tussen de 11.5 % en 12.5 % en beschikt over duidelijk meer karakter. Smaragd tenslotte, is het juweeltje van de streek. Hij is voor de wijn wat de barok is voor de architectuur. Rijk van smaak en bedoeld om te imponeren. Zijn alcoholpercentage ligt boven de 12.5 % en zijn naam is afkomstig van een hier veel voorkomend hagedisje.”
Lokale wijn in Weissenkirchen
Spontaan besluiten we op zoek te gaan naar een geschikt wijnlokaal (Heurige zoals de Oostenrijkers zeggen) om deze drie toppers aan een grondige proeverij te onderwerpen. Gelukkig leent de Wachau vallei zich daar uitstekend voor (over een lengte van 30 kilometer, tussen de steden Melk en Krems, stikt het van de drankgelegenheden) en vinden we in het dorp Weissenkirchen al gauw een terras waar we onze ergste nood kunnen lenigen. Wijn verheugt het mensenhart, zei de Bijbel al, en terwijl we met volle teugen van een fijne fles Steinfeder genieten, kunnen we niet anders dan dat hartstochtelijk beamen.
Grüner Veltliner aan de basis van kwaliteitswijn
Uitkijkend over die mooie blauwe Donau onthult Ech Nie gelijk nog even wat van ‘s lands goed verborgen wijngeheimen. “Hoewel Oostenrijk slechts 1% van de totale, wereldwijde productie voor haar rekening neemt, kunnen de wijnen uit de Wachau, en dan natuurlijk met name de Smaragd, wel degelijk wedijveren met de beste Grand Cru’s uit de Bourgogne. Het edele ras der Grüner Veltliner is daar goeddeels verantwoordelijk voor.”
“?”
“Dat is een druif die het eigenlijk alleen maar goed doet in Oostenrijk. Het hier heersende klimaat is haar namelijk op het lijf geschreven en maakt de vrucht tot die groengouden smaaksensatie die de tong zo sprankelend streelt. Dát, en het juiste terroir natuurlijk.”.”
“??”
“Niet elk stukje grond is van hetzelfde niveau, Ech Wel. De samenstelling van de aarde kan per strekkende meter verschillen en beïnvloed de kwaliteit van de wijn in sterke mate. Hoe meer mineralen, hoe beter het sap.”
Goddelijke wijn in Dürnstein
Na de Steinfeder verplaatsen we ons naar het stadje Dürnstein, een lieflijk barok plaatsje met een nog vrolijker kerkje. Dat het goddelijke van de wijn zich uitgerekend hier aan ons openbaart vinden we gezien de omgeving dan ook niet zo verwonderlijk. We kunnen zelfs wel zeggen dat de met een hoger alcoholpercentage uitgeruste Federspiel ons in een zekere vorm van extase brengt.
“Oh, het lijkt wel of ik helemaal van de Heilige Geest vervuld raak”, roept Ech Nie opgetogen. “Ja, lekker hè, die hemelse eigenschappen”, antwoord ik “in de oudheid dachten ze dat op zo’n moment het transcendente de mens binnendrong.”
“?”
“De roes was een soort brug naar God, Ech Nie. Hij gaf toegang tot goddelijke kennis en schonk de drinker inzichten die hij anders nooit had verworven. Omdat men zich in benevelde toestand bovendien bevrijd voelde van alle zorgen, vermoedde men dat de Verlosser zich in de Heilige drank verborgen hield.”
“??”
“Wijn werkte inspirerend schat. Net als zijn Schepper sprak het altijd de waarheid. Het was een teken van hoop en stond symbool voor een puur en rechtvaardig leven.”
Bijtende wijn in Krems
We willen ons bacchanaal beëindigen met een schitterende Smaragd in Krems, maar helaas is Ech Nie inmiddels zo van God los dat geen enkele Heurige ons nog binnen wil laten. “Dat krijg je er nou van, schat. U bent gekocht en betaald, dus bewijs God eer met uw lichaam.”
“?”
“Drankmisbruik is verboden, Miss Wijn. De Bijbel zegt dat je lichaam een tempel voor de Heilige Geest is!”
“??”
“Dat je niet zo veel moet zuipen, Ech Nie. Drink je teveel dan zal de wijn je bijten als een slang en spuit hij gif als een adder.”
“Doe niet zo raar, Ech Wel. Deze wijn is goddelijk!”
“Ja, maar kijk uit voor dronkenschap schat, want dan zeg je dingen die je niet had moeten zeggen. Dan lijkt het net alsof je midden op zee bent en je moet slapen in het topje van de mast. Word dus geen slaaf van de alcohol!”
“Nééhéééé. Tuurlijk niet…”
“…”
“Nog maar eentje doen dan?”
“Ech Wel!”
Ook wel eens de Wachau bezocht? Een liefhebber van wijn of melk? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Praktische informatie
Het ingeschreven werelderfgoed is 36 kilometer lang en loopt van Melk tot Krems. De vallei is bezaaid met wijngaarden, pittoreske stadjes en religieuze praalwerken. Behalve het sticht in Melk is ook de abdij van Göttweig vermaard om zijn barokke, koninklijke pracht.
De Wachau vallei was ook de vindplaats van de Venus van Willendorf, een prehistorisch vrouwenbeeldje van bijna elf centimeter hoog. Zij wordt algemeen beschouwd als een van de belangrijkste voorbeelden van vroege kunst (ongeveer 30.000 jaar oud) in Europa.
De monniken in het klooster van Melk waren niet de enigen die meenden te beschikken over een splinter van het Heilige Kruis; ook de Tempeliers in Tomar, de geestelijken van de kerk Sainte-Croix in Provins en het Johannesklooster van Patmos bezaten naar eigen zeggen een dergelijk stukje wonderhout.
Jaar van inschrijving: 2000
Officiële website: weltkulturerbe-wachau.at
Tip voor werelderfgoedreizigers: binnen het patrimonium Wachau liggen overblijfselen van vijf wachttorens en een militair kamp die behoren tot de Unesco-site; Donau Limes.
Lees ook:
– Successen vier je met champagne; zegetocht door Champagnestreek krijgt in Épernay gouden bekroning
– Port proeven in wijnstreek Alto Douro
– Suso en Yuso talen naar wijn