Mijn werelderfgoedqueeste was niet de eerste onuitvoerbare opdracht die ik mijzelf stelde; in de jaren tachtig had ik me ook al eens voorgenomen Feyenoord net zo lang achterna te reizen totdat ze (weer) een nieuwe Europese beker hadden veroverd. Een garantie op eeuwenlang toeren, zo leek het, maar in 2002 bleek toch dat niets sterker was dan dat ene woord; Feyenoord won in eigen Kuip de UEFA-cup.
Het duurde daarna even voordat ik een nieuwe uitdaging had gevonden, maar na een bezoek aan het prachtige Plitvice wist ik dat het met eigen ogen bewonderen van alle Unesco-sites mijn volgende doel in het leven moest zijn. De missie kreeg in mei 2022 een extra dimensie toen de Rotterdamse sterrenploeg de finale van de Conference League haalde. Kon ik mijn oude liefde mooi combineren met een Montenegrijns patrimonium.
Geen woorden maar daden
Eigenlijk was een directe vlucht naar speelstad Tirana de meest logische keuze, maar omdat vliegtickets naar die bestemming al snel na het halen van de eindstrijd vergeven of onbetaalbaar waren, opperde ik mijn kameraden een onweerstaanbaar alternatief. “Vliegen op Tivat, vakantie vieren in de baai van Kotor en op de dag van de wedstrijd karren naar de Albanese hoofdstad.”
“Mogen we dat thuis even overleggen?”
“Nee natuurlijk niet. Geen woorden maar daden mannen.”
“Okee, boeken!”
Grieken stichten Byzantium
In de trein naar Brussel, op weg naar weer een cup, maakte ik van de gelegenheid gebruik om de heren van wat achtergrondinformatie te voorzien. “Om het uiterlijk van de meest zuidelijke fjord van Europa te kunnen begrijpen is enige kennis van het oude Byzantium noodzakelijk.”
“Byzantium?”
“Ja, tegenwoordig beter bekend als Istanboel. De stad ligt aan de Bosporus en is in de 7e eeuw voor Christus door Griekse kolonisten gesticht.”
“Maar waarom moeten we het dáár over hebben?”
“Dat ga ik jullie vertellen. Ga zitten en neem een biertje.”
Eenheid binnen christendom
“Constantijn de Grote bevorderde Byzantium in 330 na Christus tot de nieuwe hoofdstad van het Romeinse Rijk. Rond diezelfde tijd begon de keizer het christendom te begunstigen. Constantijn zag het nieuwe geloof als een middel om eenheid binnen zijn Rijk te bewerkstelligen en sommeerde de clerus daarom tot een eenduidige katholieke leer te komen. Op het eerste concilie van Nicea werd die consensus vervolgens bereikt.”
“Jij nog een biertje, Ech Wel?”
“Ech Wel!”
Wrijvingen tussen Oost en West
“De eenheid hield niet lang stand. In 395 werd het rijk opgesplitst in een oostelijk en een westelijk deel en na de val van het West-Romeinse Rijk dreven de twee helften steeds verder uit elkaar. Zo kreeg in het Oosten de Griekse taal (en cultuur) de overhand, (terwijl in het Westen het Latijn de boventoon bleef voeren). Daarnaast ontstond er in het Oosten veel ophef over de schandelijke kroning van de barbaarse keizer Karel de Grote in het Westen en groeide bij de patriarch van Constantinopel (zoals Byzantium na de dood van Constantijn was gaan heten) ergernis over de verheven positie die de bisschop van Rome zich ondertussen had aangemeten. Als opvolger van Petrus claimde de paus autoriteit over de gehele christenheid en daarmee dus ook zeggenschap over het Oosten. Iets waar eerstgenoemde uiteraard in weigerde mee te gaan.
“Biertje?”
“Lekker!”
Katholiek versus orthodox
“Dat de katholieke herder de eerste onder de gelijken was wilde men in Constantinopel nog wel erkennen maar dat betekende volgens hen nog niet dat zij dan maar naar de pijpen van Rome moesten dansen. Het was bovendien in strijd met de Bijbel, zo beargumenteerde men, want daarin stond dat er geen onderscheid tussen de apostelen gemaakt mocht worden.”
“De queestie over de pauselijke suprematie was niet het enige theologische struikelblok waarover men twistte. Er bestond ook verschil van mening over het vagevuur, (een pijler onder de westerse leer die men in het Oosten niet aanvaarde) het celibaat, (in het Oosten was het priesters toegestaan tot twee keer toe te trouwen) de liturgie (beide kerken ontwikkelden hun eigen ritus en traditie), de aard van Christus (was Hij nou mens of God of allebei?) en de verhoudingen tussen Vader, Zoon en Heilige Geest.”
“Nee hè, het bier is op! Wat nu?”
“Naar de kroeg natuurlijk!”
Oosters schisma
Eenmaal op Zaventem verhoogden we het alcoholpercentage met een paar speciaalbieren van Beers and Cheers. ”Joho, joho, Feyenoord, Feyenooord!” Daarna vervolgde ik met een verse Leffe in de hand: “Uiteraard waren beide stromingen overtuigd van hun eigen gelijk. Zowel het Oosten als het Westen beschouwden zichzelf als de ene heilige, katholieke en apostolische kerk. Uiteindelijk kwam het in 1054 tot een definitieve scheiding doordat het Westen een kleine wijziging ten opzichte van de in Nicea bereikte consensus doorvoerde terwijl het daarover geen ruggenspraak met het Oosten had gehouden.”
“Eentje doen nog?”
“Tuurlijk. We zijn niet te stoppen, we blijven nu gaan!”
Montenegro dankt naam aan zwarte berg
“De grens tussen Oost en West liep van meet af aan dwars door Montenegro. Aan de kust heerste het katholicisme van de oorspronkelijke, geromaniseerde bewoners; in de binnenlanden de orthodoxie van de in de 7e eeuw gearriveerde Slavische nieuwkomers. De zwarte berg Lovcen (waar Montenegro zijn naam aan te danken heeft) fungeerde lange tijd als scheidslijn.”
“Bewaar de rest maar voor later, Ech Wel. De mensen staan weer in de rij…”
“Hoezo? Moeten we al boarden dan?”
“Nou eigenlijk een half uur geleden al. Rennuh!!”
Baai van Kotor
Na een voorspoedige en met drank doordesemde vlucht arriveerden we aan het eind van de middag in de idylle van de baai. Aan ons nu de glorie, meenden we, en hervatten onze braspartij in een stijlvol restaurantje om de hoek. Uitkijkend over de met steile bergwanden omringde inham constateerden we tevreden dat het dal voorbij was. Om de feestvreugde nog wat te verhogen lieten we ogenblikkelijk een Montenegrijns borrelplankje en een shotje slivovitsj aanrukken.
“Op de club!”
“Nazdravlje!”
Sint Tryphon kathedraal
Enkele sloten petroleum verder besloten we het drankgelag voort te zetten in de grootste stad van de baai; Kotor. Aldaar, zwalkend van terras naar club, wees ik de mannen nog even op de aanwezigheid van de Sint Tryphon (Sveti Tripun) kathedraal. “Dit godshuis is dus gebouwd op de fundamenten van zijn Karolingische voorganger. Het herbergt de stoffelijke resten van een alom gerespecteerde, christelijke martelaar en dankt zijn prestigieuze relieken aan een Byzantijnse poging de handelscentra aan de Adriatische Zee wat meer aan het Oosten te binden. Zeer tegen de zin van de Byzantijnen viel de streek namelijk in die tijd onder de invloedsfeer van Karel de Grote.”
“Hee Ech Wel, hou je muil ‘s effe. Hoor je dat? Is dat de echo die je waar ter wereld horen kan?”
“Die klank hoor je overal”, bevestigde ik glimlachend. Het was de stem van de ware kampioen die luidkeels door de stad schalde. Blijkbaar waren we niet de enige Feyenoordsupporters in de stad.
Venetiaans Perast
Vuur bestrijd je met vuur. Dus toen we de volgende dag met een knetterende kater opstonden, togen we direct naar de bar in het Venetiaans ogende dorpje Perast. Uitkijkend over de eilanden van Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Rotsen en Sint Joris stak ik vervolgens andermaal van wal. “Een andere beeldbepalende speler in de baai was de Republiek Venetië. De aan de Italiaanse noordoostkust gelegen stadsstaat opereerde als overslaghaven tussen Oost en West en wist door hun monopolie op de handel in de Adriatische Zee ongekende rijkdommen te vergaren.”
“Wat gaan we doen vandaag?”
“Nou laten we maar met een biertje beginnen…”
Spanningen tussen Constantinopel en Venetië
“Het Byzantijnse Rijk fungeerde de eerste eeuwen als de belangrijkste handelspartner van Venetië. Scheepsladingen vol zout (uit de eigen lagune), hout (uit Dalmatië), specerijen (uit de oost) en slaven (uit overwonnen landen) verwisselden op de kades van Constantinopel van eigenaar. De maritieme bedrijvigheid en de door het Byzantijnse hof geschonken privileges maakten de katholieke kooplieden mettertijd zo vermogend dat ze op een gegeven moment een mikpunt van haat en afgunst werden. In 1171 leidde dat al eens tot een keizerlijke confiscatie van westerse bezittingen en tien jaar later mondde dat uit in bloedige pogroms.”
“We gaan er weer stevig tegenaan?” begrijp ik.
“Zeker, doet u mij er nog maar eentje.”
Kruistocht naar Jeruzalem
“In 1204, toen de kruisvaarders voor de vierde keer op pad gingen om Jeruzalem van het islamitische kwaad te ontdoen, nam het Westen, onder aanvoering van de Venetianen, vernietigend wraak. De orthodoxe inwoners van de legendarische stad werden al een tijdje door het katholieke Westen als afvallige ketters beschouwd en toen een Byzantijnse troonpretendent de katholieke riddermacht het voorstel deed om, in ruil voor de keizerstitel, de kosten van de kruistocht voor zijn rekening te nemen, zag de vrome riddermacht dat als een ideaal voorwendsel om Constantinopel ongenadig hard te plunderen de Griekse Kerk eindelijk onder het gezag van Rome te plaatsen.”
“Kommie nog Ech Wel? We gaan.”
“Wat nou? Bij Feyenoord loopt toch niemand weg!”
“Wel als we honger hebben…”
Plundering van Constantinopel
“Okee mannen, waar nemen we plaats?”
“Nou zoek een plaatsje in de zon, waar je zo gezellig zit.”
Even later, met een uitgebreide schotel zeevruchten en bijpassende witte wijn voor me, pakte ik de historische draad weer op. “Nadat de Latijnen drie dagen lang de rijkste stad ter wereld op beestachtige wijze hadden geplunderd waren de verhoudingen tussen de katholieken en de orthodoxen voorgoed vergiftigd. Voor de Venetianen leverde de klinkende zege echter een ongekend rijke buit op. Behalve grote hoeveelheden goud, zilver en andere schatten kwamen ook alle belangrijke handelsroutes naar Constantinopel in hun handen.”
“Sterker door strijd, dat begrijpen we…”
Twee eilanden van Perast
“Voor de nederzettingen aan de Adriatische Zee leidde de val van Constantinopel tot een Venetiaanse overheersing die zo’n vijfhonderd jaar zou aanhouden. Het zou echter nog tot 1420 duren voordat de plaatsen ook officieel tot het Rijk behoorden.”
“Nog een flesje wijn doen?”
“Tuurlijk, vis moet zwemmen.”
“En voor wat betreft de twee eilandjes voor de kust; de Italianen schonken het Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Rotsen-eiland haar naam nadat twee Venetiaanse schipbreukelingen op de keien een icoon van de Heilige Maagd Maria aantroffen; en het Sint Joris-eiland is vernoemd naar de dappere drakendoder die beschermheilige van de Republiek werd nadat Venetiaanse rovers een reliek van zijn arm uit Constantinopel hadden meegenomen.”
Stefan Nemaja vecht voor zijn bestaan
Daar we ’s lands tradities graag in ere hielden, spoelden we na de lunch eerst een halve fles slivovitsj weg en trokken vervolgens naar Kotor voor nóg meer vertier. Onderweg poogde ik bij het Legioen uit Rotterdam nog een derde Balkanspeler te introduceren: “Venetië en Byzantium waren niet de enige die het gezicht van de baai bepaalden. Toen de macht van Constantinopel begon te tanen drukte ook de Slavische aanvoerder Stefan Nemanja zijn stempel op het werelderfgoed. Eind 12e eeuw smeedde hij van de verdeelde Serven een verenigde natie en…”
Verder dan dat kwam ik niet want beneveld als mijn kompanen inmiddels waren, konden ze alleen nog maar van hun eigen geloof getuigen; “We zullen ze laten beven, ze zullen wat beleven. Feyenoord, Feyenoord, Feyenoord ole!”
Ik trok daaruit de conclusie dat mijn interessante wetenswaardigheden niet langer in vruchtbare aarde zouden vallen en maakte daarom het vinden van de club die we de vorige dag bezocht hadden tot prioriteit nummer 1. Helaas ondervonden we ook al snel dat het door ons genuttigde pruimenbocht niet alleen funest was voor de maag, maar ook desastreus voor het richtingsgevoel in nauwe middeleeuwse steegjes. Ergo; het duurde veel te lang voordat we eindelijk weer een shotje konden nemen.
Feyenoord in Tirana
De volgende dag stond volledig in het teken van Feyenoord. Of eigenlijk; van nog meer drank. Zodra we in Tirana arriveerden en een slaapplaats hadden geregeld (het geboekte appartement bleek niet te bestaan) stormden we naar de Feyenoord fanzone en deden daar onze uiterste best om zo snel als we konden zo laveloos mogelijk te raken. En met daverend succes mogen we wel zeggen. Voor de buitenstaander mag dit wangedrag misschien vreemd overkomen, maar wij weten uit jarenlange ervaring dat het toch echt het beste is om het Rotterdamse vechtvoetbal in de verste staat van ontbinding te aanschouwen.
Wat een spanning, wat een sfeer.
Het verleden had ons eveneens geleerd dat de wedstrijd over het algemeen niet veel meer was dan een hinderlijke onderbreking van een aangenaam samenzijn. Helaas vormde de Conference Leaque-finale hierop geen uitzondering. Ach, we hadden toch al geen kaartje, dachten we, en spoedden ons na het klinken van het laatste fluitsignaal vlug naar de volgende pub. Een paar stevige bacardi’s verder nam de trots het alweer over van de teleurstelling.
En geloof me waar je ook mag gaan, je blijft houden van die naam, Fey-e-noord.
Confrontatie in Kotor
Terug in Kotor liep het de volgende dag direct uit de hand.
Of het nou de naweeën van de slivovies waren of dat we gewoon collectief geheugenverlies hadden, we wisten het niet, maar eenmaal tuffend langs de baai, vlakbij ons appartement, kregen we plotseling het gevoel dat we verkeerd reden. In opperste verwarring keerden we de auto en reden terug naar de oude havenstad, om daar uiteraard te constateren dat we in ieder geval niet in Kotor zelf moesten zijn. Geïrriteerd over het plotseling zoekgeraakte huisje keerden we opnieuw de wagen maar zagen daarbij een drukke bocht, een doorgetrokken streep en een ijverige dienstklopper over het hoofd. “PFFFFRRRIIIIIEEEEEEET!!!!”, floot bromsnor op zijn fluit. Of we maar even aan de kant wilden komen…
Al ging het soms wat minder, af en toe...
“Okee ik regel het wel effe”, zei onze chauffeur. Maar hoe langer hij discussieerde met de agent, hoe beroerder het er voor ons uitzag. Eerst werd de toon van de wout barser, toen gebaarde die kwaad dat hij onze paspoorten wilde zien en tenslotte kondigde die aan dat een gang naar de rechter onvermijdelijk was. Nee hè, zal toch niet? Gelukkig bracht een Montenegrijnse schone net op tijd redding. Haar aanlokkelijke hulpvraag vroeg zoveel van zijn aandacht dat hij ons met een boos gebaar weer wegstuurde.
Hadden we daar even mazzel, juichten we uit duizend kelen.
Het leven van een Feyenoorder…
Natuurlijk was er maar één passende manier om dit heugelijke feit te vieren: slivovitsj! Met de andere helft van de fles binnen no-time achter onze kiezen waren we daarna vast van plan het bacchanaal in Kotor (waar anders) voort te zetten, maar helaas diende zich onverhoeds een klein probleempje aan. Onze chauffeur was zijn buidel met geld, paspoort, rijbewijs, creditcard en vliegticket kwijtgeraakt. “GVD! Hoe kan dat nou?”
“Ja, ik weet zeker dat ik hem net nog had, hij lag hier op het plankje vlak voordat ik ging douchen.”
Maar hoe we ook zochten, van de buidel geen spoor.
Aansluitend leerden we op het politiebureau dat we de volgende ochtend bij het postkantoor een stempel dienden te halen en dat we dan daarmee op het bureau weer een vervangend vervoersbewijs richting huis konden verkrijgen.
Tsjongejongejonge. Adem in, adem Zuid
De politie is je beste vriend
De andere dag was de inkt op het document nog niet droog of we verzochten de dienstdoende beambte het in te wisselen voor een kaartje huiswaarts. “En rap een beetje!” Toen de man ietwat verstoord naar ons opkeek, kwamen we ineens voor een volgende verrassing te staan; “Krijg nou wat, dat is die lul die ons gisteren nog in het gevang wilde gooien!”
Eenmaal aan de balie inspecteerde hij onze maat van top tot teen en zei toen hoofdschuddend: “Chauffeurtje, chauffeurtje, chauffeurtje…” Hij had ons dus ook herkend. Maar in plaats van onze terugreis te dwarsbomen (waar we een beetje bang voor waren) gooide hij onze vermiste kleinoden een voor een op tafel: paspoort, rijbewijs, creditcard, vliegticket en buidel.
Wat?!! Hoe dan?!! Hoe kwamen die spullen hier? Had Oom Agent ons de dag ervoor bestolen? Waren we in ons appartement geript? Was onze chauffeur z’n spullen gewoon zelf verloren? We konden er slechts naar gissen. Maar dat de riem van de buidel was gebroken wees toch wel in de richting van dat laatste. Alhoewel, zo’n sterke band heeft niemand ooit gehad…
Sint Lucaskerk
Hoe dan ook, om de goede afloop te vieren bestelden we in Kotor andermaal een welverdiende halve liter en een kleintje slivovitsj. “Nu we dan aan het einde van de trip zijn gekomen wilde ik jullie nog even informeren over het reilen en zeilen van Stefan Nemanja, dat was er eergisteren namelijk een beetje bij ingeschoten.”
“Don’t take me home, please don’t take me home.”
“Rond 1186 had de gekroonde met de verovering van Kotor de kloof tussen Oost en West binnen zijn rijk gehaald. Een garantie voor onrust, zo leek het, maar van de pauselijke curie in Rome had hij weinig te duchten omdat zijn onafhankelijkheidsstrijd ten koste van Byzantium ging, en van de patriarch van Constantinopel had hij evenmin wat te vrezen daar hij de orthodoxie tot staatsgodsdienst maakte. Met zijn optreden slechtte hij dus de afstand tussen beide geloven die na het Oosters Schisma was ontstaan. Als symbool van de harmonie geldt de onder zijn bewind tot stand gekomen Sint Lucaskerk; het oude bedehuisje heeft zowel een katholiek als een orthodox altaar.”
Feyenoord, we houden van die club
“En dan is alles wat je hoort…”
“Wacht nou even jongens, we zijn er nog niet. Ik moet nog over Stefans zoon Sava vertellen. Hij was degene die de Servisch-Orthodoxe kerk hier oprichtte en aan het begin van een innige relatie tussen Serven en Montenegrijnen stond.”
“Het lied van Feyenoord!!”
“En dan hebben we de islamitische horden die de Balkan veroverden ook nog onbenoemd gelaten… ”
“Hand in hand, kameraden
Hand in hand, voor Feyenoord 1
Geen woorden maar daden”
Ik begreep het al; uiteindelijk was er maar één religie die er echt toe deed…
Leve FEYENOORD 1!
Ech Wel!
Ook weleens de baai van Kotor bezocht? Religieus of voetbalfanaat? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Praktische informatie
In 1979 richtte een aardbeving in Kotor grote schade aan maar mede dankzij Unesco is daar tegenwoordig niks meer van te zien. Kotor maakte dus als een van de eerste gebruik van de fondsen die de wereldgemeenschap beschikbaar stelde om erfgoed van bijzondere en universele waarde te behouden voor het nageslacht.
Net als vele andere eilanden en (kust)steden in deze streek (zoals bijvoorbeeld Patmos, Verona, Corfu, Trogir, Sibenik en Zadar) behoorde ook Kotor eeuwenlang tot de Republiek Venetië.
Jaar van inschrijving: 1979
Website met veel informatie over Montenegro en de baai van Kotor: discover-montenegro.com
Tip voor werelderfgoedreizigers: in dit verhaal komt-ie niet voor, maar Kotors spectaculairste bezienswaardigheid is wellicht de lange trap naar het Venetiaanse fort Sint Johannes. Het biedt de bezoeker, staande op 280 meter boven de zeespiegel, een overdonderend vergezicht op de baai van Kotor. De stadsmuren zijn onderdeel van het werelderfgoed Venetiaanse verdedigingswerken van de 15e tot de 17e eeuw en geven de werelderfgoedreiziger de mogelijkheid het persoonlijke totaal van bezochte sites met twee patrimoniums tegelijk op te krikken.
Lees ook:
– De terugkeer van de barbaren, Feyenoordsupporters in Rome
– Liverpool, de “Singing City” waar je nooit alleen loopt
