Met militaire precisie had ik onze veldtocht door Frankrijk uitgestippeld maar, staande voor de fortificaties van Blaye, kondigden zich al weer de eerste tekenen van desertie aan. “Wat nou stormenderhand nemen? Ik dacht het effe niet! Wij gaan gewoon naar Bordeaux, Ech Wel, precies zoals je in Le Havre hebt beloofd!”
“Dat kan wel zijn, Ech Nie. Maar om daar te komen zullen we toch eerst dit bolwerk van Vauban moeten slechten.”
Vestingwerken weren kanon
De uitvinding van het kanon maakte oorlog voeren tot een vak apart. Was het voorheen nog voldoende om krijgers met brute kracht op elkaar in te laten slaan, nadat het schiettuig zijn intrede had gedaan veranderde alles. Schilden boden niet langer bescherming en opstellingen in het gelid bleken een geliefde prooi voor ontploffende granaten. Toen men ontdekte dat ook stadsmuren niet bestand waren tegen de verwoestende kracht van het nieuwe wapen was het iedereen wel duidelijk; de verdedigende partij moest op zoek naar een alternatief.
Om de stad buiten het schootsveld van het vijandelijk geschut te houden, ontwikkelde men naar verloop van tijd een afweer die bestond uit verschillende, achter elkaar liggende lagen en die in staat was de schoten van de tegenstander te absorberen. Stenen muren werden daarom versterkt met aarden wallen en ronde torens kregen puntige vormen. Het was uiteraard allemaal bedoeld om de stad tot een onneembare vesting te maken, maar helaas voor de defensie wist sterspeler Vauban de verdediging toch telkens weer te passeren.
Ronde torens maakten plaats voor puntige vormen
InGENIEur Vauban
Het talent van Vauban was onmiskenbaar, daaraan twijfelde niemand, maar toch was het vooral aan koning Lodewijk de XIV te danken dat zijn gave ook tot volle wasdom kon komen. De absolute monarch was namelijk zo vastbesloten zijn land tot aan de Rijn uit te breiden dat hij daar bijna zijn gehele regeerperiode (54 jaar) onafgebroken voor streed. In die tijd perfectioneerde Vauban zijn meesterschap en beleefde hij uiteindelijk, tijdens een conflict met de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën, zijn definitieve doorbraak. “Met Holland?”
“Jazeker, het waren weer die Hollanders…”
Porte Dauphine, hoofdingang van vesting Blaye
Vauban verovert Maastricht
De Hollanders lagen Lodewijk de XIV al een poosje dwars. Waren ze eerst al niet op zijn voorstel ingegaan de Spaanse Nederlanden (het huidige België en Luxemburg) op te delen, toen de Franse Zonnekoning vervolgens besloot het gebied dan maar met geweld in te nemen, staken ze daar opnieuw een stokje voor. Het was van een dermate schandelijke brutaliteit dat Lodewijk in 1672 besloot tot de aanval over te gaan. Vauban kreeg daarbij de taak Maastricht, de poort van Holland, in te nemen.
Maastricht was een prestigeproject. Niet alleen was de stad door zijn strategische ligging van grote militaire waarde, het was vanwege zijn reputatie als supervesting eveneens een enorme uitdaging om te veroveren. Vauban stond dan ook te popelen om aan de slag te gaan. Hij had net een handleiding geschreven over hoe te handelen tijdens een belegering en nu hij de kans kreeg zijn theorieën in de praktijk te brengen, was hij nauwelijks meer te houden. “En?”
“En dus lag binnen twee weken Hollands hoop in duigen en steeg Vaubans faam tot legendarische hoogte.”
Het terras (rechts) vlak voor zijn verovering
Aanvalsplannen
Na een eerste manoeuvre verwittig ik Ech Nie op een buitgemaakt terras over de volgende stap in onze strategie. “Voor een succesvolle aanval, mijn kameraad, is het absoluut noodzakelijk te beschikken over de juiste informatie. Het is dus essentieel te achterhalen waar de belangrijkste bastions liggen, of alle lunetten zijn gedekt en hoe de ravelijnen lopen. Je kan tenslotte niet voorbereid genoeg zijn.”
“Geen idee waar je het over hebt, Ech Wel, maar waarom fluister je?”
“Omdat ik niet wil dat ons draaiboek bekend wordt natuurlijk. Willen we een kans van slagen hebben dan is geheimhouding van het allergrootste belang.”
Het vestingwerk is op een rots gebouwd en heeft goed uitzicht op de rivier
Frankrijk lijdt smadelijke nederlaag
In tegenstelling tot de katholieke Fransen waren de meeste Hollanders protestant, of, om precies te zijn; calvinisten. Ze stonden (en staan nog steeds) bekend als zuinige lui, harde werkers en ondernemende kooplieden. Wat ze echter tot ergernis van Lodewijk de XIV óók waren, was de zegevierende partij in de Hollandse oorlog. Want hoewel Vauban de confrontatie in Maastricht had weten te winnen, waren het uiteindelijk wél de Fransen die de nederlaag leden. Ze moesten zich terugtrekken uit de Zeven Provinciën en werden tijdens de daarop volgende vredesbesprekingen eveneens gedwongen de zwaar bevochten Maasstad te retourneren.
Verbod op Protestantisme
Het was allemaal tegen het zere been van Lodewijk. Thuis in Versailles (waar de vorst nog wel zo trots de inname van Maastricht op het plafond van zijn spiegelzaal had laten schilderen) zon de koning op wraak. Als die stomme calvinisten hem dan niet zijn plekje aan de Rijn gunden, dan hoefde hij toch zeker ook niet langer hun godsdienst te tolereren? De katholieke leer was de Franse staatsgodsdienst en aangezien hij de staat was bepaalde hij, middels het zogenaamde edict van Fontainebleau, dat protestanten voortaan verboden waren.
Voor de bouw van Vaubans vestingwerk diende een groot deel van de oude stad gesloopt te worden
Rijp voor het gesticht
Ech Nie was maar niet verder ingegaan op mijn laatste opmerking, maar als ze me een poosje druk in de weer ziet met touwen en een geodriehoek kan ze haar nieuwsgierigheid toch niet onderdrukken. “Ga je me nog vertellen waar deze onzin allemaal voor is Ech Wel, of moet ik maar gelijk een ambulance laten komen?”
“Het attaqueren van een vesting is een hachelijke onderneming, Ech Nie. Ik volg gewoon Vaubans aanbevelingen en zet de lijntjes uit voor de aan te leggen loopgraven. De zigzagvorm is bedoeld om zo min mogelijk last te hebben vijandelijk vuur en de verbindingsstukken zijn handig voor de opslag van munitie en geschut.”
“Jaja, je vindt het verder toch niet erg als ik even het gesticht bel hè?”
Poortgebouw
Bestrijding ketterij ging gepaard met grof geweld
Om het koninklijk bevel af te dwingen kreeg het leger opdracht de ketterij van de Hugenoten (zo noemden de Fransen hun protestanten) volledig uit te roeien. De Rijn mochten ze dit keer even laten voor wat die was, als ze dan maar wel alle afvalligen terugbrachten in de schoot van het ware geloof.
Gebrand op succes, en zoals goede zendelingen betaamt, drongen de gelaarsde missionarissen daarop de protestante huizen binnen en bekeerden met grof geweld een ieder die het waagde gereformeerd te zijn. Wie niet wilde luisteren kon de rest van zijn leven gaan roeien op de galeien of wegkwijnen in een of ander klooster of gevang. Te midden van al dit tumult kreeg Vauban de schone taak om ook het opstandige Bordeaux aan banden te leggen.
Binnen de citadel was een volledige stad gebouwd, compleet met ziekenhuis, basiliek, woningen en ambachtelijke winkels
Opstandig Bordeaux
Bordeaux was volgens Parijs altijd al een moeilijke stad geweest. Het protestantisme had er een grote schare fans en bovendien heerste er een zekere mate van sympathie jegens de Engelsen en de Hollanders. De Engelse gezindheid had te maken met de lange tijd die de Britten over Bordeaux hadden geheerst en de Republikeinse genegenheid vond zijn oorsprong in het feit dat Hollandse watermeesters de moerassen in de omgeving hadden drooggelegd. Daarnaast was de economie van de havenstad voor een belangrijk deel afhankelijk van de handelsschepen van beide naties. Toen de Zonnekoning dan ook met zijn nieuwe godsdienstbeleid op de proppen kwam, leken problemen met de Bordelezen hem slechts een queestie van tijd.
Het bruggenhoofd was snel veroverd
Bombardement
Terwijl Ech Nie inmiddels ernstige bedenkingen heeft omtrent mijn geestelijke gesteldheid, ga ik onverdroten door met de voorbereidingen van het offensief. Omdat het mij helaas ontbreekt aan een degelijke artilleriebatterij, improviseer ik, en bestook de vesting onvermoeibaar met handenvol pinda’s uit een voorgeschoteld schaaltje. “Ech Wel, kan je alstublieft ophouden met dat kinderachtige gedrag, wat moeten de mensen hier wel niet denken?”
“Ik maak een bestorming van de buitenwerken mogelijk, Ech Nie. Zou je me even niet willen storen.”
Het geschut werd moeiteloos gebruikt tegen vluchtende protestanten
Vlucht van de Hugenoten
Lodewijk had zijn protestante onderdanen verboden te emigreren maar vanwege de katholieke terreur probeerden grote aantallen Hugenoten niettemin het land te verlaten. Bordeaux was daarbij populair omdat het met zijn zeehaven en goede buitenlandse connecties een ideale springplank naar de vrijheid leek.
Helaas hadden de vluchtelingen geen rekening gehouden met de door Vauban nieuw opgeleverde fortificaties van Blaye. Tot ontsteltenis van velen bleken zijn verdedigers er tevens geen enkele moeite mee te hebben om het aanwezige geschut ook in te zetten tegen boten vol vluchtende protestanten. Ontsnappen aan het bombardement kon niet omdat Vauban, deskundig als die was, ervoor had gezorgd dat de granaten met gemak de gehele breedte van de rivier konden bestrijken.
Op de hoek een stenen uitkijktorentje met bovenop een “fleurs-de-lis”, symbool van de Franse koning
Politieke miskleun leidt tot broederstrijd
In weerwil van bovenstaande wisten honderdduizenden Hugenoten, met medeneming van grote hoeveelheden kennis en kapitaal, (de Franse Hugenoten beschikten doorgaans over dezelfde eigenschappen als hun Hollandse geloofsbroeders) uiteindelijk toch een veilig heenkomen te vinden. Het protestante vertrek betekende voor Frankrijk een enorm economisch verlies maar werd desondanks gevierd als een glorieuze overwinning. Eindelijk hadden ze weer een volledig katholiek land en daar was het toch allemaal om te doen geweest.
Toen echter de allerchristelijkste koning opnieuw een oorlog begon, (Lodewijk kon het idee van de Rijn als staatsgrens maar niet loslaten en richtte nu zijn pijlen op Straatsburg en omgeving) ondervonden ze toch wat pijnlijke consequenties van hun draconische politiek. Niet alleen bleken hun oude landgenoten zich veelal rond de Rijn gevestigd te hebben (zij wel!) maar met de invasie van hun buurlanden moesten de Fransen nog tegen ze vechten ook!
Dubbele toegangspoort, dubbele beveiliging. Elk bastion was ook zo ontworpen dat het, indien nodig, kon worden beschermd door kruisvuur van ander bastion
Overwonnen
Waarschijnlijk murw gebeukt door mijn langdurige bombardement slaag ik er na een eerste korte bestorming al gauw in een bruggenhoofd te vormen. Ik consolideer onmiddellijk mijn positie, verijdel elke poging tot herovering en stoot vervolgens via de droge gracht door naar de hoofdwal van de vesting. Als even later ook Ech Nie de stelling weet te bereiken, wacht ik geduldig op de onvermijdelijke woede-uitbarsting. De explosie die volgt, gebruik ik om een bres in de verdediging te slaan. Daarna is het voor mij nog slechts een klein kunstje om het laatste verzet te breken. “Is het fortverdomme nou klaar met die flauwekul?!”, briest een razende Ech Nie. “Stop met dat achterlijke gedoe!”
“Ja maar…”
“Nee niks! Ben jij besodemieterd, ik schaam me dood!”
“Tsjongejonge, het is ook nooit goed.”
“Nee inderdaad. En nou heel gauw de auto halen want anders wordt het pas echt oorlog!”
Enigszins verbaasd over het feit dat mevrouw ineens de orders uitdeelt, (wie heeft haar in godsnaam tot generaal gepromoveerd?) blaas ik voor de zekerheid toch maar de aftocht. Bevel is bevel, tenslotte. Ech Wel!
Ben jij weleens in Blaye geweest, bekend met Vauban of de vestingwerken bestormd? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Vauban verwerkte overblijfselen van een middeleeuws kasteel in zijn eigen vestingwerk
