Ech Nie baart opzien met tempel van Hera op Samos

Het lag niet helemaal in de lijn der verwachting, maar vorig najaar gebeurde het toch. Ech Nie wilde naar een werelderfgoedsite. “Wat gaan we nou krijgen?”, vroeg ik perplex. “Hoezo wil jij ineens naar Samos?”

“Vanwege het Heraion natuurlijk. Het heiligdom van de Griekse godin Hera.”

“Hè? Okee… En voor de rest gaat het wel goed met je?”

“Ja hoor, ben wel een beetje misselijk, maar voor de rest gaat het prima!”

Tempel van Hera

Ooit was het Heraion een van de grootste tempels uit de klassieke oudheid. Ze was gewijd aan de godin Hera (de vrouw en zus van oppergod Zeus) en een parel van Grieks bouwvernuft. Omdat ze destijds ook was volgepropt met allerlei architectonische noviteiten verklaarde Unesco haar, volkomen terecht, in 1992 tot werelderfgoed. Tot zover dan ook geen verrassingen.

Respecteer de goden

De plotselinge belangstelling van vrouwe Ech Nie was echter hele andere koek. Godshuizen hadden haar nog nooit geïnteresseerd en al helemaal niet als ze ook nog eens compleet verruïneerd waren. “En weet je nog schat, toen we Hera in Agrigento opzochten?”

“Eh, wat…?”

“Toen liep je zo onverschillig rond dat het ons bijna de kop kostte.”

“Oh, met die uitbarsting van de Etna bedoel je? Ach, dat beetje lava…”

“Ik hoor het al; je hebt er weer niks van geleerd. Je moet de goden respecteren Ech Nie, anders komt er alleen maar narigheid van!”

De ring van Polycrates

Wie ben ik om vrouwlief tegen te houden als ze haar zinnen op een werelderfgoedsite heeft gezet? Precies, niemand. Om haar echter te behoeden voor wederkerend onheil leek het me verstandig Ech Nie onderweg naar Samos wel even te vertellen over de ring van Polycrates.

“Vanaf 532 voor Christus was het Polycrates die heerste over het zonovergoten eiland. Hij was zo iemand waarbij altijd alles meezat. Op een gegeven ging het zelfs zo voortvarend dat zijn vriend Amasis, de koning van Egypte, Polycrates waarschuwde voor al te veel fortuin. De goden waren immers nogal jaloers aangelegd en zouden hem op zeker straffen als zijn voorspoed niet wat minder werd. Om aan dit lot te ontkomen adviseerde Amasis hem afstand te doen van datgene wat hem het meest dierbaar was. Op die manier zou hij bij de goden weer in een goed daglicht komen en bracht hij tegelijkertijd wat meer balans in zijn eigen leven.”

Polycrates offert zijn ring

“Polycrates, beducht voor de goden, besloot de wijze raad op te volgen. Hij pakte een van zijn oorlogsboten, voer de zee op en gooide zijn allerduurste zegelring (gemaakt door een beroemd kunstenaar en voorzien van een prachtig smaragd) in het open water. Overmand door dit grote verlies keerde hij vervolgens huiswaarts en treurde in zijn paleis dagenlang over het leed dat hem was overkomen. Gelukkig bleek zijn mazzel toch nog niet helemaal verloren. Toen zijn chefkok een vismaaltijd voor hem bereidde vond hij tot zijn stomme verbazing de zo gemiste ring terug in de buik van de vis.”

Het einde van Polycrates

“Dan heb je wel echt veel geluk ja”, concludeerde Ech Nie voorbarig. “Nou ech nie!”, antwoordde ik belerend. “Amasis besefte namelijk dat iemand met zoveel voorspoed gedoemd was vreselijk te sterven. Hij verbrak onmiddellijk de vriendschap en liet zijn vriend het voortaan zelf maar uitzoeken. Niet veel later kwam het doemscenario uit en werd Polycrates op gruwelijke wijze vermoord door de koning van Perzië.”

“Oh, wat erg!”, jankte Ech Nie plotseling ontdaan, en barstte vervolgens in een onbedaarlijk snikken uit. “Wat is dit nou weer? Doe niet zo hysterisch joh, het is maar een sprookje”, riep ik haar tot de orde, om er vervolgens aan toe te voegen; “Waar het hier natuurlijk om gaat is de moraal van het verhaal!”

Balans in het leven

“Harmonie in het leven is van het grootste belang. Voor- en tegenspoed dienen in balans te zijn, de goden moeten gerespecteerd worden en de mens kan nooit aan zijn lot ontsnappen…”

“Oh, okee”, herpakte Ech Nie zich, “bedoelde je dat.”

“Dat bedoelde ik. Trouwens, onze Duitse vriend Joachim Schiller herkende de Romantiek in dit epos en maakte de legende wereldwijd bekend met zijn ballade der Ring des Polycrates.”

Antieke wonderen van Samos

Vanwege zijn gunstige ligging op een kruispunt van vaarwegen kon Samos uitgroeien tot een van de belangrijkste steden in de Griekse oudheid. De handel floreerde en de welvaart was groot. Om het paradijsje te beschermen tegen jaloerse kapers gaf Polycrates opdracht de stad te ommuren, een ondergronds aquaduct te bouwen en een zeebreker voor de haven te realiseren. Zittend op een terrasje aan diezelfde haven wees ik Ech Nie op al deze bouwkundige wondertjes. “Kijk bijvoorbeeld maar eens naar die pier die voor ons ligt. Die rust dus nog steeds op het fundament dat daar 2500 jaar geleden is neergelegd.”

Garantie op vers bronwater

“Nou, schitterend zeg. Echt een pareltje.”, reageerde Ech Nie ietwat overdreven. “Nou en of”, zei ik bevestigend, “maar goed, hoewel dit natuurlijk al machtig imposant is, werd het pas echt sensationeel toen het aquaduct gereed kwam. In geval van een belegering wilde Polycrates namelijk niet zonder drinken komen te zitten en daarom had hij zijn architect opdracht gegeven een waterwerk aan te leggen dat hem te allen tijde van vers bronwater kon voorzien.”

“Oh, geweldig zeg. Laten we meteen gaan kijken, Ech Wel.”

“Ja dag Ech Nie, dat komt morgen wel. We zitten nu op het terras. Laten we eerst maar eens twee dikke pilzen drinken!”

“Eh, nou, ik heb eigenlijk liever een vers bronwatertje…”

Aquaduct van Eupalinos

De volgende dag was er van Ech Nie’s aanvankelijke enthousiasme nog maar bitter weinig over. “Tsjongejonge Ech Wel, dit is toch geen aquaduct meer, dit is gewoon een tunnel!”, riep ze verontwaardigd. De magische onderdoorgang was blijkbaar niet in staat haar goedkeuring te dragen. “Nee, Ech Nie. Kijk nou eens goed. Dit is een ónzichtbaar aquaduct! Omdat het dwars door een berg liep was het aan het oog van de vijand onttrokken en kon het dus nooit gesaboteerd worden. Hartstikke slim gedaan dus.”

“Ik vind er geen moer aan…”

“En weet je wat helemaal geniaal was?” negeerde ik haar vervelende chagrijn, “vanwege de tijdsdruk die Polycrates zijn bouwers had opgelegd, was men aan beide kanten van de rots met houwen begonnen en wist men elkaar precies in het midden te vinden. Echt een buitengewone prestatie! Zeker omdat ze toen nog geen moderne meetapparatuur hadden natuurlijk.”

Ech Nie zit vol verrassingen

Ech Nie kon er niet warm of koud van worden. Ze weigerde daarom ook mee de tunnel in te gaan en verzocht me bovendien op botte wijze toch vooral eens een keer op te schieten; Hera moest tenslotte ook nog bezocht worden en nee, dat kon volgens haar echt niet langer wachten.

“Godsamme”, dacht ik korzelig, “gaat ze me nog lopen commanderen ook. Als ik ergens niet tegen kan…” Fijntjes herinnerde ik haar aan het feit dat een monument niet zomaar op de werelderfgoedlijst prijkte en dat het daarom, zónder uitzondering, grondig moest worden onderzocht. “Ja, Ech Wel, maar een beetje gas er op mag ook wel hoor. Ik sterf inmiddels van de koppijn namelijk…”

“Ach gut, is er weer een nieuw kwaaltje komen bovendrijven? Jij zit ook echt vol verrassingen hè?”

“Nou inderdaad ja…”

“Sorry?”

“Nee niks. Laat maar.”

Pythagoras, zoon van Samos

Na mijn gang door het ondergrondse poogde ik Ech Nie andermaal uit te leggen dat het echt van het allergrootste genie getuigde om een dergelijk aquaduct te completeren. Zeker omdat de twee teams, zonder elkaar te kunnen zien, toch in een bijna rechte lijn naar elkaar toe wisten te werken. “Dan moesten ze toch ech wel van fenomenale klasse zijn hoor.” Om mijn stelling te onderbouwen haalde ik gelijk maar even Pythagoras, de grootste wiskundige aller tijden, van stal. De man was tenslotte een kei als het om stellingen ging en kon als zoon van Samos natuurlijk ook niet onvermeld blijven.

“Pythagoras”, zo onderwees ik Ech Nie, “was naast een meesterlijke mathematicus ook een diepzinnig filosoof, iemand die de wijsheid in pacht had en die immer streefde naar harmonie en vriendschap. Hij zag de wereld om hem heen (hij noemde het de kosmos) als een eindeloos reeks getallen en meende dat ze allemaal op een bepaalde, ordelijke manier met elkaar in verbinding stonden. Daarbij zag hij het cijfer een als het belangrijkste getal van allemaal. Het was het begin van alles, de oorsprong, de eenheid waaruit al het andere voortkomt en het symbool van het goddelijke.”

ZZZZZZZZZZ

“Ech Nie?”

Langdradig

“Het moet nou toch ech nie gekker worden hoor. Zit je nou gewoon te pitten terwijl ik je wat uitleg?”

“Ja, jeetje Ech Wel. Ik ben gewoon hartstikke moe. Jij ook altijd met je langdradige verhalen…”

“Ik heb het anders wel over de getallenleer hoor, uiterst boeiende stof.”

“Ja, Ech Wel.”

Getallenleer Pythagoras

“Goed dan. Pythagoras ontwikkelde op een gegeven moment, vanuit het idee dat alles een getal was, de zogenaamde numerologie. Cijfers gaven volgens hem niet alleen een hoeveelheid aan maar hadden ook een symbolische betekenis. Zo zag hij de een dus als de basis en beschouwde hij de twee, de eerste vermeerdering, als het begin van het conflict; de tegenstelling. De twee is de tegenpool van een. Mannelijk tegenover vrouwelijk; oneindig tegenover eindig; positief tegenover negatief. De twee stond voor het vrouwelijk beginsel. Zij representeerde al wat wording mogelijk maakte, zoals voedingsbodem, ontvankelijkheid en vermenigvuldiging.”

“Okee. Dus een was het goddelijke, twee het vrouwelijke en drie…?”

“Het mannelijke Inderdaad. Drie kreeg de driehoek als geometrische vorm en stond symbool voor de geest, het verstand en de samenstelling. Drie werd de synthese tussen these (een) en antithese (twee).”

Heraion van Samos

“Verwerkten de oude Grieken die getallenleer ook in de tempel van Hera, Ech Wel?”

“Zoals de kathedraalbouwers van Chartres deden? Nee dat niet. Polycrates bewonderde weliswaar de onmetelijke wijsheid van Pythagoras maar vond tevens dat zijn aanwezigheid voor hem een te grote bedreiging vormde. Om te voorkomen dat de rekenmachine hem zou overschaduwen promoveerde hij Pythagoras naar Egypte en begon daarna aan zijn grootste klus ooit; de herbouw van het Heraion en het aanleggen van een zes kilometer lange, heilige weg die er, vanuit de stad, naar toe leidde.”

Op de plaats van een nog ouder heiligdom verscheen in de 10e eeuw voor Christus de eerste tempel die gewijd was aan Hera. Het godshuis was gemaakt van hout en had een lengte van ongeveer 33 meter. In de eeuwen die volgden werd het sanctuarium steeds verder uitgebreid totdat ook Polycrates zich er mee ging bemoeien. Hij verlangde een heiligdom die recht deed aan zijn status en gaf daarom opdracht de mooiste tempel van het Griekse Rijk te bouwen. Mooier nog dan de tempel van Artemis die in het nabijgelegen Efeze stond.

Prestigeproject ter ere van Hera

Kosten noch moeite werden voor het prestigeproject gespaard. Het heilige pad werd met marmer geplaveid, duizenden standbeelden werden in de berm geplaatst en de entree werd voortaan bewaakt door twee in het gelid staande, naakte jongemannen (zogenaamde Kouros) van elk vijf meter hoog. “Kijk, nou wordt het pas echt interessant!”, riep Ech Nie opgetogen. “Ja. Ware het niet dat slechts een van de twee beelden bewaard is gebleven en dat die chippendale inmiddels niet meer hier staat maar in het archeologisch museum van Samos.”

“Oh.”

Het Heraion zelf werd 55 x 108 meter groot en kreeg 155 zuilen van elk ongeveer twintig meter hoog. Gigantisch dus, zeker voor die tijd. Maar tegenwoordig is van al die grandeur nog maar weinig over. Eigenlijk is er behalve een groen veld dat is bezaaid met grote en kleine stukken marmer niet zo veel bijzonders te zien. Van de muren rest slechts de fundering en van alle pilaren staat er nog maar één halve zuil overeind. Omdat Ech Nie daar echter vol ontzag naar bleef kijken besloot ik haar nog wat aanvullende informatie te verstrekken.

Hera, de koningin van de goden

“Het huwelijk tussen Zeus en Hera was niet erg gelukkig. Hoewel er volgens de verschillende mythes zeker sprake was van liefde tussen de twee vormde het notoire vreemdgaan van Zeus toch een probleem. Tal van legendes verhalen over zijn slippertjes en de strijd die Hera moest voeren om al zijn minnaressen en bastaardkinderen buiten de deur te houden. Geen wonder dus dat de Klassieken Hera vooral als huwelijksgodin vereerden. Vanuit de hele antieke wereld kwamen pelgrims naar Samos toe en aanbaden daar de koningin van de goden.”

“Ja maar behalve het huwelijk stond ze ook nog ergens anders symbool voor hè, Ech Wel?”

“Jazeker, Hera werd ook gezien als de moeder van al het leven, de vruchtbaarheidsgodin die vrouwen hielp bij het baren van een kind. De Samioten hadden er zelfs een complex bad- en bondageritueel omheen verzonnen. Zij vierden jaarlijks met zang en dans haar kuis- en vruchtbaarheid en offerden etenswaren zoals…” Ik stopte even met mijn verhaal toen ik Ech Nie heerlijke Samiotische wijn en honing op het altaar neer zag zetten. “Wat ben jij nou weer aan het doen, Ech Nie? Doe eens effe normaal!”

Een plus een is drie

“Ik probeer narigheid te voorkomen, Ech Wel.”

“Hè?”

“Ik respecteer de goden. Je hebt zelf gezegd dat ik dat moest doen.”

“Ja maar toch niet bij een goed huwelijk. Wat is dit nou weer voor onzin?”

“Ik doe het ook niet voor ons trouwen, schat…”

“Niet?”

“Nee. Misschien moet je even wat verder denken. Aan Pythagoras bijvoorbeeld. Hij zei toch dat alles wiskundig was? Nou vandaag heb ik een mooie vergelijking voor hem. Een plus een is drie…”

“Ik begrijp er niks van. Wat bedoel je nou?”

“Ja, wat denk je? Misselijkheid, stemmingswisselingen, water drinken, offeren aan de vruchtbaarheidsgodin… Wat zou dat allemaal betekenen?”

Er viel een kwartje. Blijkbaar viel aan het lot inderdaad niet te ontkomen.

“Je bent toch niet zwanger zeker?!”

“Ech Wel!”

Ook benieuwd naar de tempel van Hera, in verwachting of last van kwaaltjes? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Adres tempel van Hera/ Heraion: Pythagoreio 831 03, Samos, Griekenland
Adres aquaduct van Eupalinos: Pithagorio 831 03, Samos, Griekenland

Jaar van inschrijving: 1992

Officiële website tempel van Hera: Samosin.gr
Officiële website tunnel: Eupalinos-tunnel.gr

Tip: Samos is daadwerkelijk het land van melk wijn en honing. Beide delicatessen worden door de lokale boeren overal langs de weg verkocht en mogen eigenlijk niet ontbreken in de koffer naar huis.

Lees ook:

Over Hera en tempels

– Griekse goden eisen respect rondom tempels van Agrigento

Over het uiteindelijke resultaat van de zwangerschap

– Een queestie van geluk