Nadat we eindelijk een plekje op het overvolle parkeerterrein van werelderfgoed Kalwaria Zebrzydowska hebben gevonden, komt vanuit de luidsprekers een schelle oproep tot gebed ons keihard tegemoet. “Jezus, wat een teringherrie!” schreeuwt Ech Nie boven het kabaal uit. “Ja, aan zondagsrust doen ze hier blijkbaar niet!” galm ik verontwaardigd terug.
Basiliek Kalwaria Zebrzydowska
Als we even later op het voorplein van de basiliek van Onze-Lieve-Vrouw van de engelen aankomen kijken we verwonderd naar de groepjes gelovigen die in vrome bidstand en volledig gebiologeerd naar de uit de boxen schallende donderpreek luisteren. “Wat is dit joh? En wat doen die lui eigenlijk buiten?”
Het antwoord op die vraag volgt direct bij het betreden van de tempel; omdat het binnen uitpuilt van de mensen. Tot mijn ergernis zit het heiligdom zelfs zo vol met religieuze fanatici dat ze mij alle zicht op de bijzondere en universele waarde van het monument ontnemen. “Wel GVD!”
“Dit is toch niet normaal, Ech Wel?”
“Dit slaat inderdaad helemaal nergens op, Ech Nie. Wat een gekkenhuis!”
Kruisweg Kalwaria Zebrzydowska
Eenmaal buiten is mevrouw nog steeds niet helemaal van de schrik bekomen. “Hebbie die blikken in hun ogen gezien? Die devotie waarmee ze de mis bijwonen?”
“Ja, net een sekte hè? Kan je nagaan hoe groot de passie hier rond Pasen is. Wanneer de aanbidders Jezus’ marteldood naspelen.”
“Hè? Wat zeg jij nou weer?”
“Ja, dat is hier heel gebruikelijk. En niet alleen dat. In het omringende landschap hebben ze een veertigtal kapellen opgericht die stuk voor stuk herinneren aan de kruisweg van onze Verlosser. Zo is er een kapel van de gevangenneming, het gewicht van het kruis, en natuurlijk van de ontkleding…”
Mikolaj Zebrzydowska sticht Kalwaria na wonder
Toen de deugdzame Mikolaj Zebrzydowska eind 16e eeuw uit het raam van zijn kasteel keek, zag hij boven de berg Zar drie brandende kruisen ten hemel gaan. Een wonder zo wist hij, en hij beval op die locatie de bouw van een kapel ter ere van Christus’ kruisiging. In eerste instantie was het zijn bedoeling het bedehuisje slechts voor privédoeleinden te gaan gebruiken maar kort daarna realiseerde hij zich dat het voor de glorie van God toch meer gepast was om een bedevaartspark op te richten.
In die tijd was het nog helemaal hip om als pelgrim richting Jeruzalem te vertrekken. Dat bracht je dichter bij God en verloste je bovendien van je zonden. De lange reis was echter niet voor iedereen weggelegd. Kosten, gevaar en afstand waren voor de gewone man vaak onoverkomelijke queesties. Om die mensen tegemoet te komen ging men er in sommige gebieden toe over om een kopie van het Heilige Land te creëren.
Pools Jeruzalem
“Dus hebben ze hier een Pools Jeruzalem gebouwd?”
“Dat klopt. Zebrzydowska zag overeenkomsten tussen zijn private domein en de topografie van de heilige stad uit het begin van onze jaartelling. Zo stelde hij de Zarberg (daar waar meneer de drie vliegende kruisen had waargenomen) gelijk aan Golgotha, (de berg waarop volgens de Bijbel Jezus (samen met twee anderen) gekruisigd werd) en vereenzelvigde hij naastgelegen heuvels met de Olijfberg (aan wiens voet Getsemane lag, de plaats waar de Heiland aan de Romeinen werd overgeleverd en waarop Zijn hemelvaart begon), Zion (daar waar het Laatste Avondmaal plaatsvond) en Moria (daar waar de Messias ter dood veroordeeld werd). Tenslotte doopte hij de lokale rivier Skawinka om tot Kidronbeek (de stroom die tussen Jeruzalem en de Olijfberg liep).”
Adrichomius berekent afstanden kruisweg
“Om het spirituele landschap in overeenstemming te brengen met het origineel gaf hij een bevriende wiskundige opdracht om aan de hand van Adrichomius’ geschriften de boel in perspectief te zetten.“
“Adrie wie?”
“Adrichomius, of eigenlijk Christiaan van Adrichem. Een uit Delft afkomstige, katholieke priester die vanwege de troebelen in Holland naar Keulen vluchtte. Eenmaal in Dutsland publiceerde hij een boek over het Jeruzalem ten tijde van Jezus Christus. Met zijn werk hoopte hij de lezer tot een geestelijke pelgrimage te stimuleren.”
“Jaja…”
“Ja, en om dat mogelijk te maken gaf hij niet alleen een precieze beschrijving van Jezus’ kruisweg maar onthulde hij ook het aantal staties en de afstanden daartussen.”
Veertien staties op de kruisweg
Het woord statie komt van het Latijnse statio en betekent zoveel als stilstaan. De staties herinneren aan de belangrijkste gebeurtenissen tijdens Jezus’ gang naar het kruis. Van het begin af aan voelden katholieken zich namelijk geroepen om in de voetsporen van de Verlosser te treden; ze trokken zingend en biddend door de straten van Jeruzalem en vereerden tijdens hun processies plaatsen die in verband met Zijn lijden stonden. Aanvankelijk hadden ze daartoe zeven locaties uitverkoren maar mede onder invloed van Adrichomius werd dat aantal steeds verder opgeschroefd. Omwille van de duidelijkheid bepaalde de paus in 1741 dat er veertien officiële stations waren waar tijdens het lopen van de kruisweg gestopt diende te worden.
Jezus’ kruisiging verbeeld in calvarie
“Dus ik stel voor om die maar eens te gaan bekijken.”
“Hoe bedoel je?”
“Dat ik de calvarie wil lopen.”
“De cavalerie? Wou je te paard?”
“Nee cal-va-rie. Dat is het Latijnse woord voor Golgotha. Het verwijst naar een symbolische voorstelling van Jezus’ kruisiging. In veel gevallen volstaat men met een enkel beeld maar de calvarie kan evengoed uit meerdere scènes bestaan. In Kalwaria (Pools voor calvarie) Zebrzydowska ging men helemaal voortvarend te werk; daar legde men maar liefst twee wandelpaden met tientallen sacrale monumenten aan. De ene werd gewijd aan het lijden van Christus, de ander aan het leven van Zijn moeder Maria.”
Angst voor wat gaat komen
“Hoe lang is dat pad dan?”
“Vijf kilometer ongeveer.”
“En dat gaat over bergen en dalen?”
“Over een glooiend terrein ja.”
“Maar ik ben zwanger, Ech Wel! Dat kan ik nu toch allemaal niet aan!”
“Hoezo? Je hoeft het pad niet tijgerend af te leggen hoor.”
“Een baby in je buik vreet energie, wijsneus! Waarschijnlijk lig ik na een paar honderd meter al naar adem te happen!”
“Schei eens uit, we zijn pas drie maanden onderweg! Dat komt heus wel goed. Bovendien, een beetje ontbering hoort er bij.”
De lijdensweg
En met die wijze woorden beginnen we aan onze weg van smarten. Bergafwaarts gaat het nog wel, maar zodra we bij de Kidronbeek zijn aanbeland, en de brug van de vier aartsengelen willen oversteken, spreekt Ech Nie opnieuw angstig over de voor haar liggende lijdensweg. “Ik trek dit niet, Ech Wel. Het lukt me nooit.”
“Het moet Ech Nie, het is de wil van de Vader…”
“Maar kan Hij dit ogenblik niet aan mij voorbij laten gaan?”
“Nee natuurlijk niet, we hebben nou eenmaal een queeste te volbrengen. Maar kom op schat, het is ook niet bepaald de Brienenoord hè, die voor ons ligt. Nu is de tijd gekomen om je grootheid te bewijzen.
Annas, Kajafas, Pilatus
Onze missie kan alleen slagen als Ech Nie de noodzaak van voltooiing beseft. Opgeven is geen optie en om dat duidelijk te maken leid ik haar eerst naar de paleizen van Annas en Kajafas, de Joodse hogepriesters die de Zoon van God destijds ondervroegen en ter dood veroordeelden. “Maar zeg dan wat ik verkeerd gedaan heb”, verzoekt Ech Nie. Maar haar dé waarheid vertellen lijkt me geen goed idee. In plaats daarvan toon ik haar de residentie van Pilatus, de Romeinse bestuurder die in Jezus geen schuld vond maar Hem desondanks liet kruisigen.
Na het zien van zijn pretorium begrijpt Ech Nie dat verder verzet zinloos is. Terwijl ik publiekelijk mijn handen in onschuld was, neemt zij haar kruis op en trekt richting Calvarieberg (die in het Hebreeuws Golgotha heet). Het duurt niet lang of ze struikelt. Als ik toeschiet om haar op te pakken, duwt ze me weg. Nu ze de beker van haar Meester aanvaard heeft, wil ze hem leegdrinken ook. Zonde, vind ik, maar daar wil ze niks van weten.
Maria en Veronica
Na de valpartij komen we Maria tegen, de Heilige Maagd die met een bedroefd hart haar eniggeboren Zoon zo vreselijk lijden zag; “Het was net of mijn ziel met een zwaard doorboord werd”, zou ze later verklaren. Ook mij doet het verdriet als ik zie hoezeer Ech Nie worstelt om boven te komen. Wanneer ik het even later echt niet meer kan verdragen, gebied ik een toevallige voorbijganger vrouwlief te helpen.
Ook Veronica poogt de last op Ech Nie’s schouders te verlichten. Haar naam is afgeleid van de Latijnse woorden vera icon en betekent letterlijk: ware afbeelding. Met een doek depte zij ooit het bezwete gelaat van de Zaligmaker en legde ze zo, op miraculeuze wijze, een afdruk van Zijn gezicht in het textiel vast. We zien haar ook nu weer met een stofje zwaaien, maar van Ech Nie krijgt ze niet de kans om een nieuwe veegactie uit te voeren. Ze moet immers door.
Vallen en weer opstaan
Na nog een paar ogenblikken wankelend voortschrijden wordt het me duidelijk dat Ech Nie aan het einde van haar Latijn is. Ze maakt een tweede val en ik twijfel steeds meer aan de goede afloop. Gelukkig doet de hoon van omstanders haar toch weer opstaan. Te trots om zich in het aanschijn van de Heer of de meesmuilende menigte te laten kisten, sleept ze haar vege lijf verder. Wanneer we echter wat hoger op de berg een stel wenende vrouwen langs de weg zien staan, blijkt dat de gang van zaken haar niettemin verbitterd heeft. Bits bijt ze de emotionele dames toe; “Huil liever om jezelf en je kinderen, dan om mij!”
Ze heeft het nog niet gezegd of opnieuw bezwijkt ze onder de druk van het heilige moeten. Zou de schuld van de haar omringende zondaren haar dan toch noodlottig worden? In een poging de Allerzoetste te redden van de ondergang bied ik haar twaalf hemelse legioenen aan (die haar graag zouden willen bijstaan) maar dat aanbod slaat ze wederom hooghartig af. “In naam van de Heerlijkheid draag ik mijn eigen kruis.”
Eindhalte Golgotha
En inderdaad, hoewel ze de finale uitputting nabij is, weet ze Golgotha dan toch te bereiken. Door alle inspanning heeft ze het alleen zo heet gekregen dat ik mij genoodzaakt zie in allerijl de gewaden van haar lichaam te rukken. Kan ze tenminste even afkoelen, denk ik, maar helaas wordt mijn kordate optreden maar weinig gewaardeerd. De Mensendochter slaat haar ogen slechts ten hemel en verzucht: “Ach Vader, vergeef hem, hij weet niet wat die doet.”
Het is ook nooit goed…
Zure wijn
Behalve een basiliek liet Zebrzydowska ook een abdij op de calvarie neerzetten. “Komt mooi uit”, zeg ik mijn geliefde, “want dan kan je op deze gezegende plaats weer een beetje op krachten komen. Zeker nu de duister inslaat (wel vreemd, want het is midden op de dag) en je nauwelijks nog op je benen kunt staan.”
“Heb je misschien ook wat te drinken, Ech Wel? Ik sterf van de dorst.”
“Natuurlijk”, en schenk haar snel wat wijn in.
“Gadverredamme!”, spuwt ze direct daarna haar gal, “dat spul is niet te zuipen!!”
“Tsja, ik was al bang dat je het zonder alcohol niet lekker zou vinden…”
De enige echte
Ech Nie is er klaar mee. Moe maar voldaan ploft ze op een houten bankje neer en fluistert zacht: “Het is volbracht.” Daarna valt ze in een diepe slaap. (gelukkig pakt Ech Nie wél haar zondagsrust) Liefdevol zalf ik haar wonden en wikkel ook haar lichaam in zuiver linnen. De minachtende opmerkingen die mij dat van toeschouwers oplevert negeer ik: als je nou nog niet ziet dat zij de enige Ware is dan ben je echt reddeloos verloren.
Na haar nog zo’n drie minuten verzorgd te hebben, til ik haar op, draag haar naar de auto en leg haar zachtjes op de achterbank. Bij het wegrijden volgt de Openbaring. In de achteruitkijkspiegel zie ik dat ze alweer bijkomt en loof haar met heel mijn hart: “Werkelijk Ech Nie, jij bent de enige échte Rechtvaardige! Ech Wel!”
Ook wel eens de kruisweg in Kalwaria Zebrzydowska gelopen, meerdere keren gevallen of een bedevaart volbracht? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Praktische informatie
Het voornaamste icoon van verering in Kalwaria Zebrzydowska is een schildering van een schreiende Maria met kind in een zijkapel van de basiliek; naar verluidt zou de afgebeelde Moeder Gods op 03-05-1641 bloedige tranen hebben geplengd. Daarin is zij overigens niet uniek, zo wordt ook in de Weense Stephansdom en de bedevaartskerk van een Wies een huilend exemplaar bewaard. De paus was zo verguld met Onze-Lieve-Vrouw-van-het-huilen dat hij haar tijdens zijn pelgrimage een gouden roos schonk.
De architectuur en beeldhouwkunst van Kalwaria Zebrzydowska is maniëristisch. Het maniërisme was een overgang tussen de renaissance en de barok en was bedoeld om dynamiek en emoties op te wekken. Kenmerkend waren een lichte mate van ontregeling in de bouwkunst (waarmee men zich afzette tegen het dogmatige streven naar harmonie ten tijde van de renaissance) en de onnatuurlijke houdingen van weergegeven figuren. Het is de reden waarom Jezus er in sommige kapellen wat gekunsteld uitziet.
Adres: ul. Bernardyńska 46, Kalwaria Zebrzydowska, Polen
Jaar van inschrijving: 1999
Officiële website: Kalwaria.eu
Lees ook:
– Het afschuwelijke verhaal van Sint Becket en de bedevaart naar Canterbury
