September 2019 was de laatste keer dat we als duo op vakantie gingen. Dat kon in mijn optiek maar één ding betekenen; we moesten terug naar Kroatië, daar waar het allemaal begon.
“Ik neem aan dat je op jouw werelderfgoedqueeste doelt?”, informeerde Ech Nie terughoudend.
“Inderdaad.”
“Effe serieus Ech Wel, je dacht toch niet dat ik hoogzwanger door Plitvice ging lopen zeker?”
“Nee, natuurlijk niet, daar zijn we al geweest. Ik wilde nu richting Sibenik.”
Vol verwachting op reis
Een half jaar eerder boekten we de reis in de veronderstelling dat we een zorgeloze vakantie tegemoet gingen, maar naar mate de verjaardag van die kleine naderde, begon Ech Nie daar toch aan te twijfelen. De zwangerschap liep niet helemaal lekker, er was gedoe op haar werk en haar algemene fysieke gesteldheid rende zienderogen achteruit. “Hoever is Sibenik eigenlijk rijden?”, vroeg ze zich op zeker moment ongerust af.
“Slechts zeventienhonderd kilometer.”
“Wat?!”
“Om en nabij, kan ook iets meer zijn.”
“Ik kan toch niet zo lang in de auto zitten, Ech Wel. Dat hou ik niet vol.”
“Daarom heb ik ook speciaal voor jou de trip in drieën gehakt (en kunnen we en passant nog even twee extra stuks werelderfgoed bekijken).”
Venetië drukte zijn stempel op Sibenik
Ondanks de strubbelingen onderweg (de details zal ik u besparen) belandden we uiteindelijk wel in zo’n beetje de enige Dalmatische kustplaats die de Kroaten echt hebben gesticht. “In tegenstelling tot bijvoorbeeld Trogir, Split, Dubrovnik en Zadar…”
“Oh?”
“Ja, maar net als al die andere steden hadden ook zij geen verweer tegen het machtige Venetië. In 1412 nam de zeevaardersnatie de boel hier over en begon het na verloop van tijd met de bouw van maar liefst twee werelderfgoederen; de plaatselijke kathedraal en een verdedigingswerk die de Ottomanen buiten moest houden.”
“We gaan ze toch niet allebei bezoeken, Ech Wel? Zoveel energie heb ik niet…”
“Kalm aan schatje, we beginnen gewoon met het godshuis en dan kijken we daarna wel verder.”
Florence diende Sibenik als voorbeeld
Anders dan wat je misschien zou verwachten beschikt de Sint-Jacobuskathedraal niet over een hoge, boven de stad uitstekende kerktoren. Tussen de smalle straatjes van de stad duurde het dus even voordat we hem gevonden hadden.
“Ja dan moet je ook niet bovenop een berg gaan zoeken, Ech Wel, als dat ding gewoon aan zee staat!”
“Ja dat was inderdaad niet zo handig. Maar vanaf boven hebben we er wel mooi zicht op hè? Let daarbij vooral op de achthoekige koepel, een bouwkundig meesterwerk dat wordt beschouwd als een van de meest formidabele prestaties uit de Renaissance. Geen wonder ook, want niemand minder dan de Florentijnse Domkoepel stond er model voor.”
Eva demonstreerde geboorte Renaissance
Na het afdalen van enkele trappen rustten we wat uit op een terrasje aan de noordkant van de basiliek. “Kijk meissie, die ingang tegenover ons, met zijn zeven bogen, die symboliseert de poort naar het Paradijs. Ze wordt geflankeerd door twee leeuwen, de patronen van Venetië, en de eerste bewoners van het Paradijs, Adam en Eva. Daarboven zijn nog de discipelen Petrus, die de sleutels van het Hemelrijk beheert, en Jacobus, aan wie de kathedraal gewijd is, te zien. Volgens kunsthistorici is de Leeuwenpoort typerend voor de eerste bouwfase van de kerk, de Venetiaans-gotische stijl.”
“Aha…”
“Ja maar een beetje kenner ziet in het beeldhouwwerk toch ook al voorzichtig de Renaissance doorschemeren. Kijk maar eens goed naar Eva bijvoorbeeld. Haar starre, verlegen houding is karakteristiek voor de gotiek, maar de navel waarmee zij is uitgehouwen kan toch bijna niet anders als renaissancistisch worden omschreven.”
“Hoezo?”
“Nou volgens de Bijbel kwam Eva niet op natuurlijke wijze ter wereld, maar boetseerde God haar uit een rib van Adam. Door haar desondanks met buikknopje weer te geven (terwijl ze nooit met een navelstreng aan haar moeder verbonden zat) verdreef de kunstenaar het goddelijke van de eerste vrouw naar de achtergrond en stelde hij haar menszijn meer centraal. Zo’n daad beschouwen we tegenwoordig als kenmerkend voor de Renaissance.”
Joris verbond gotiek en renaissance in de echt
Gotisch is ook het onderwerp op de westelijke portaal, Het laatste Oordeel, maar de fries met de 72 hoofden geldt als het meest opvallende kenmerk van de tweede bouwfase: de vermenging van gotische en renaissancistische kunst. Joris de Dalmatiër (Juraj Dalmatiac), een uit de nabijgelegen kustplaats Zadar afkomstige architect, was verantwoordelijk voor de koerswijziging. Tijdens zijn verblijf in Venetië had hij zich niet alleen bekwaamd in het sierlijke van de gotiek, maar had hij een stukje verderop, in Toscane, ook wat van de daar opkomende klassieke renaissance meegekregen.
“En eenmaal “thuis” ontwikkelde hij een eigen stijl waarin hij het beste van de twee werelden combineerde?”
“Exact. Volgens Unesco getuigt de kathedraal van de grote uitwisselingen op het gebied van monumentale kunst tussen Noord-Italië, Toscane en Dalmatië.”
“En dat was de reden van zijn inschrijving?”
“Ja dát. En het revolutionaire gebruik van de messing-groef methode.”
Messing-en-groef methode
Op zich was de messing-en-groef methode niets nieuws, de neolithische mens hanteerde dit principe al bij de bouw van Stonehenge, maar in de traditionele kerkenbouw was het nog niet eerder vertoond. Dat Joris desondanks voor deze techniek koos, was des te opmerkelijker daar hij de Sint-Jacobuskathedraal volledig uit steen opbouwde.
“Eh?”
“De messing-en-groef methode was vooral gebruikelijk bij timmerwerken, Ech Nie.”
“Sorry hoor Ech Wel, maar kan je m’n geheugen omtrent de messing-en-groef methode even opfrissen? Ik heb wat last van zwangerschapsdementie.”
De revolutionaire vereniging van twee delen
“De vereniging tussen man en vrouw wordt in principe op dezelfde wijze uitgevoerd als de messing-en-groef methode. Het uitpuilende stuk (de messing) van het ene deel wordt gestoken in de holte (groef) van het andere deel.”
“Oh, nou zo bijzonder is dat toch niet?”
“Ach, het is maar hoe je het bekijkt. Het leverde Sibenik in ieder geval een fraai werelderfgoed op.”
“Ja da’s waar.”
“En hopelijk is het resultaat van ons samengaan net zo verbluffend. Maar dat zien we volgende maand wel…”
Koepel kathedraal vormde kroon op kunstzinnig huwelijk
De koepel en gewelven waarmee de kerk is overdekt, alsmede de sculpturen op het dak zijn tekenend voor de derde en laatste bouwfase van de kathedraal; de vroege Renaissance. Het kwam tot stand onder de auspiciën van Joris’ leerling Nicolaas van Florence (Nikola Firentinac).
“Van Florence? Oh vandaar dat de Florentijnse Domkoepel als voorbeeld diende?”
“Ja, natuurlijk. Nicolaas was bekend met het wonder van Brunelleschi en schroomde niet om zijn werk te kopiëren. Nou ja, min of meer dan, want door bij de overkapping gebruik te maken van de messing-en-groef methode, en geen mortel te gebruiken, borduurde hij eveneens voort op de plannen van zijn meester Joris de Dalmatiër.”
“Oh lekker dan, hij maakte dus goede sier met het werk van een ander?”
“Nou Joris was inmiddels overleden hè, dus de Kerk was maar wat blij dat de basiliek gereed kwam. Maar buiten dat, die koepel bleek na de Joegoslavische burgeroorlog van de jaren 90 ook heel vernuftig in elkaar te zitten. Het was zelfs zo complex vervaardigd dat moderne bouwvakkers, die de opdracht hadden gekregen om de opgelopen schade te herstellen, het huzarenstukje van Nicolaas nauwelijks wisten te evenaren.”
Een engel kondigde het kind aan
Nicolaas tekende ook voor de drie sculpturen op het dak. Aan de stadskant staat een gevleugelde Sint Michael, de beschermheilige van Sibenik, die satan aan zijn lans rijgt; aan de waterkant kijkt Sint Marcus, de patroon van de maritieme macht Venetië, over zee uit en aan de oostzijde houdt Sint Jacobus, de vurige strijder voor het christelijke geloof die ze in Spanje de Morendoder noemden, de Turken in de gaten (die daar vandaan hun aanvallen plachten uit te voeren).
“Hmmm, ja…”
“Ja, de beeldengroep van de Annunciatie aan de andere kant is waarschijnlijk meer jouw ding…”
“Waarvan?”
“De Annunciatie. Je weet toch wel wat dat is hè?”
“Eh, Ik had toch al gezegd dat een vrouw in verwachting soms een beetje vergeetachtig is? Of niet?”
“Met de Annunciatie wordt het moment bedoeld waarop aartsengel Gabriël de geboorte van het Kind aan de moeder Gods aankondigde….”
Al het goede komt in drieën
De “menswording” die binnen Ech Nie plaatsvond, kreeg in vroeger tijden zijn bekroning bij het doopvont, de bron van leven. Nadat ik de Blijde Boodschap had uitgesproken nam ik vrouwlief dan ook bij de hand en leidde haar naar het absolute meesterwerk van Joris; het baptisterium. In het midden van de kapel houden drie engelen een stenen bak gevuld met water overeind. Zij werden ooit vergezeld door de vier profeten die elk een hoek van de kamer bezetten, maar in de loop der tijd zijn twee van hen verloren gegaan. Daartussen bevinden zich vier Sint Jacobsschelpen, een verwijzing naar Sint Jacobus, de heilige aan wie de kathedraal is gewijd.
“Wat heeft dit te betekenen?” vroeg Ech Nie, onbekend met de christelijke rituelen omtrent het doopsel.
“Hier ontvingen pasgeborenen de heiligmakende genade, Ech Nie. Uit handen van de Heer werden zij ondergedompeld in de Heilige Geest.”
“Wat?!”
“Alles ging vroeger in drieën, lief. Na de annunciatie en de geboorte werd het kind gezegend in naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Kijk naar het plafond, daar heeft Joris het beeldend weergegeven. In het midden bevindt zich Onze Lieve Vader die in de hemelen zijt. Hij kijkt omringd door engelen instemmend toe hoe de Heilige Geest, in de vorm van een duif, zich over de zuigeling ontfermd. Eenmaal besprenkeld met water, zo geloofde men, begon het nieuwe leven. Het kind was gezuiverd van de erfzonde en kon voortaan rekenen op de eeuwige bijstand van de Almachtige. Bovendien liet de doop een onuitwisbaar merkteken achter op de ziel waardoor het later gemachtigd was het Paradijs te betreden. Ongedoopten daarentegen, moesten direct naar de hel.”
Geen hoop zonder doop
Ik had het nog niet gezegd of Ech Nie stormde door de kunstig bewerkte bronzen deuren naar buiten en nam al wrijvend over haar moederschoot weer plaats op bovengenoemd terras. Toen ik me naast haar neer zetelde, hoorde ik haar zeggen: “Laat je maar niet gek maken door die gekke papa van je, hij weet niet beter.”
“Die gekke papa?”, herhaalde ik verbaasd, “wat nou weer?”
“Ja wat zit je die kleine nou te stangen joh, met je gelul over hel en verdoemenis.”
“Hoe bedoel je? Ik zei alleen maar iets over ongedoopten?”
“Dat bedoel ik. Wat denk je dat zoiets doet met ons ukkepukkie? Die hoort alles wat je zegt hè.”
“Schei toch uit zeg. Spelen je hormonen weer op?”
Ech Nie in de verdediging
“Nee ik heb het over het gehoor van een baby, dat is vanaf week 24 al bijna helemaal ontwikkeld.”
“Nou en? Horen betekent nog niet dat ze het ook begrijpt!”
“Hoe weet jij dat nou? Misschien begrijpt ze het juist wel heel goed. Ze trapte in ieder geval gelijk toen jij over die onhelstijding begon…”
“Het is onheilstijding, Ech Nie. Maar goed, prima. Houden we het hier toch lekker voor gezien.”
“Dat lijkt me een goed idee ja.”
“Op naar het Venetiaanse verdedigingswerk dan.”
“Nou ik dacht het niet. Ik ken je inmiddels al langer dan vandaag. Als jij gaat uitweiden over een militair bolwerk dan wordt het binnen de kortste keren oorlog. Daar wou ik mijn meissie nog even voor behoeden als je het niet erg vindt.”
“Nou ja, als je zwanger bent is het toch juist fijn als je verwachting uitkomt?”
“Ja, maar niet bij jou! Ech Nie!”
(maar gingen deden we niet…)
Ook weleens in Sibenik geweest? De kathedraal bezocht of zwanger geweest? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Praktische informatie
Joris de Dalmatiër verbond niet alleen de zandstenen van de kathedraal op magistrale wijze aan elkaar, hij legde ook een verband tussen de kerk en andere vooraanstaande godshuizen. Zo zegt men dat, wanneer je een denkbeeldige lijn vanaf het hoofdportaal naar de Leeuwenpoort zou trekken, deze lijn naar de Sint Domniuskathedraal in Split wijst. Andere lijnen konden op dezelfde wijze richting de Hagia Sophia in Constantinopel en de San Marco in Venetië worden getrokken.
De kathedraal van de heilige Laurentius in het aangrenzende Trogir heeft evenals de Sint-Jacobuskathedraal in Trogir een portaal waarbij twee leeuwen Adam en Eva op hun rug dragen. Daarbovenop voltooide Nicolaas van Florence niet alleen de kathedraal van Sibenik, maar construeerde hij ook de belangrijkste kapel van de kathedraal van Trogir. De prachtige Sint-Johanneskapel geldt als een van de fraaiste creaties van de Dalmatische renaissance.
Met de achthoekige koepel als overgangsvorm tussen vierkant (aarde) en cirkel (hemel) schaart de kathedraal van Sibenik zich in een rijtje van illustere bedehuizen die de geometrische figuur hulde brengen. (zoals de Dom van Aken en de kathedraal van Burgos)
Het (niet door ons bezochte) verdedigingswerk Sint Nicolaas (Sveti Nikola) maakt deel uit van het werelderfgoed Venetiaanse verdedigingswerken van de 15e tot de 17e eeuw. Het is vanuit Sibenik alleen per boot bereikbaar (en dat was voor Ech Nie zelfs in goede doen geen optie geweest).
Net als vele andere eilanden en (kust)steden in deze streek (zoals bijvoorbeeld Patmos, Verona, Corfu, Kotor, Trogir en Zadar) behoorde ook Sibenik eeuwenlang tot de Republiek Venetië.
Adres: Trg Republike Hrvatske 1, 22000, Šibenik, Kroatië
Jaar van inschrijving: 2000
Officiële website: Sibenik-tourism
Lees ook:
– Onder gouden mozaïeken Eufrasiusbasiliek begon een gezegende werelderfgoedqueeste
– Een queestie van geluk
