“Er was eens, héél lang geleden, een Duitse prins genaamd Carl. Hij was vermogend en machtig, en hij had als grote wens een bergpark te bezitten dat zó fantastisch mooi was, dat iedereen die het ooit mocht aanschouwen, meteen zou weten wat voor een geweldig man hij was. ”
“Hee”, vroeg Ech Nie, “krijgen we nou alweer een sprookje?”
Sprookjesroute gebroeders Grimm
We waren al het hele weekend over de sprookjesroute van de gebroeders Grimm aan het toeren en naderden nu eindelijk onze eindbestemming Kassel. Hoewel de plaats de hoofdstad van het traject vormt, ziet het er als gevolg van heftige bombardementen in de Tweede Wereldoorlog verder allesbehalve sprookjesachtig uit. De lading afgeworpen brand- en fosforbommen vernietigde ongeveer 80% van Kassels oude houten bebouwing.
Kassel is de locatie waar de heren Grimm hun kinderverhalen bundelden en daarom hebben ze hier, aan het begin van een lange, kaarsrechte laan, het Grimm museum gevestigd. Ons doel van de dag was echter het aan het einde van diezelfde weg gelegen bergpark Wilhelmshöhe. “Nou ja”, antwoordde ik Ech Nie, “het is eigenlijk meer een mythische vertelling…”
Een mythisch landschap
“Koning Carl was het als absoluut monarch gewend dat er naar hem werd geluisterd. Zijn wil was wet en dat leek hem ook niet meer dan logisch. Bovendien vond hij dat de natuur, net als de mens, zijn ondergeschikte was. Hij wenste een mythisch landschap dat voldeed aan zijn idealen (vol van weelderig groen, klaterend water en antieke kunst) en was vastbesloten dat in zijn nieuwe bergpark te realiseren.
Om wat inspiratie voor zijn ambitieuze plannen op te doen, toog hij naar Italië en verdiepte zich aldaar in de schoonheid van de Klassieken. Hij bezocht er zoveel mogelijk kunstwerken en leerde er zodoende ook Hercules Farnese kennen.”
Werelderfgoed
Ech Nie was normaal gesproken niet zo van mijn historische uiteenzettingen maar voor deze ene keer wilde ze daarover niet al teveel klagen. Het weekendje weg was tenslotte haar idee geweest en daarom had ze op de eerste dag, toen we tussen de weinig opwindende werelderfgoederen Corvey en Fagus stiefelden, ook keurig netjes haar mond gehouden. Ze had geen onvertogen woord laten vallen. Bovendien verraste ze haar grote held, op het moment dat we bij het derde werelderfgoed in twee dagen waren aangekomen, (in tegenstelling tot het werelderfgoedcomité van 2 weken geleden wist vrouwlief mij wél op 3 Unesco-monumenten te trakteren) met een extra geste…
Hercules monument
“Wie?”
“Hercules Farnese, Ech Nie. Een beeld van de mythische held Hercules dat geldt als een van de bekendste sculpturen uit de oudheid.”
“Oh”
“Ja. De Romeinse halfgod wordt hierbij voorgesteld als een gespierd man, naakt, licht voorover gebogen en half leunend op zijn knots en leeuwenvel. Zijn gezicht is bebaard, zijn haren gekruld en zijn gedachten vermoedelijk bij de twaalf zojuist volbrachte werken. Het standbeeld sierde ooit het antieke badhuis van Caracalla en werd in 1546 tussen de overblijfselen van het gebouw gevonden. Omdat het vrij snel daarna in het bezit kwam van kardinaal en kunstliefhebber Farnese wordt het sindsdien zo genoemd.”
Bubbels in het Bergpark
Het was een zonovergoten dag, daar in bergpark Wilhelmshöhe, en dat leek precies te passen in Ech Nie’s weldoordachte plannen. De schat had voor de gelegenheid een fles champagne meegenomen, en het was haar idee die op een stil maar romantisch plekje in het Bergpark soldaat te maken. Zo konden we de werelderfgoedtrilogie beklinken en tevens onze liefde voor elkaar betuigen.
Hoewel ik zeker niet onwelwillend tegenover dit voorstel stond, wees ik haar er fijntjes op dat er weliswaar voldoende groen was om op neer te vleien, maar dat het onberispelijk uitziende gazon er totaal verlaten bij lag. “En dat is heus niet omdat niemand er op wil liggen, Ech Nie. Dat is omdat de Duitsers er niet van gediend zijn dat een paar stomme Hollanders hier een beetje buiten de gebaande paden gaan treden. Drinken doen ze graag, die moffen, maar natuurlijk niet midden in de zichtas.” Omdat Ech Nie er meteen een beetje een beteuterd gezicht bij trok nam ik haar kordaat bij de hand en sleepte haar de lanen in…
Koning Carl trekt parallel met Hercules
“Meteen bij het zien van de figuur Hercules was Carl diep onder de indruk geweest. Dit was de man, zo wist hij, die het als enige sterveling tot god had geschopt. De koene strijder die het onmogelijke voor elkaar had gekregen, die twaalf loodzware opdrachten had weten te voltooien en die door zijn onmetelijke kracht, moed en verstand alom werd geloofd en aanbeden. Eindelijk had hij zijn gelijke gevonden. Eenmaal terug uit Italië begon Carl zich steeds meer met de oude held te identificeren. Hij zag parallellen tussen Hercules en hemzelf en begreep dat zijn Bergpark niet compleet zou zijn als de zoon van Zeus er niet centraal in stond.”
Steil wandelpad richting Hercules
“Het is een flinke klim, Ech Nie, dus niet gaan lopen mauwen nou. Hoe sneller we stijgen des te eerder we er zijn. Denk anders maar gewoon even aan die goede oude Hercules en hoe zwaar hij het vroeger allemaal moet hebben gehad. Dacht je dat die een druppel drinken kon tijdens de uitvoering van zijn werken? Nou ech nie!
En trouwens, je weet toch zelf ook wel dat het na gedane arbeid altijd beter rusten is? Heus nog maar een klein stukje en dan zijn we aan de top. Kunnen we daar lekker op de grasmat relaxen en moe maar voldaan proosten op ons zalig geluk.” Ik had gedacht dat deze opbeurende woorden Ech Nie wel weer zouden opvrolijken maar vreemd genoeg zag ik haar tijdens een toegeworpen blik alleen maar verbeten op haar lip bijten.
Barokke pronkzucht is bron van waterspelen
“Carl had het geluk dat hij leefde in de tijd van de barok. Het was een periode waarin de elite zich vol overtuiging te buiten ging aan een ongebreidelde vorm van zelfverheerlijking en waarin het allemaal niet buitensporig genoeg kon. Pronkzucht was de norm en natuurlijk ging prins Carl daar helemaal in mee. Sterker nog, hij was zo modebewust dat hij een waterwerk voor zijn tuin bestelde dat zo gigantisch groot was dat het bij oplevering zelfs de Romeinse thermen van Caracalla zou verbleken. Nee, Carl had geen last van valse bescheidenheid, zoveel was wel duidelijk. Hij meende slechts in al zijn hoogmoed te moeten bewijzen dat hij heerste over mens en natuur. Uiteraard moest een metershoge kopie van Hercules Farnese de kroon op het werk gaan vormen.”
Doorbijten op de watertrap
“Hoe ver is het nog Ech Wel?”, hoorde ik een piepend stemmetje achter me vragen. We waren al een tijdje puffend de helling aan het bestijgen en hadden nu blijkbaar het punt bereikt dat Ech Nie zich niet langer kon inhouden. “Niet zover meer meissie. Hercules staat op ongeveer 526 meter hoogte maar de watertrap die ervoor ligt is maar 350 meter lang. Een derde slechts van wat oorspronkelijk de bedoeling was, dus dat valt allemaal best mee. Gewoon nog even doorbijten, dan zijn we er zo.”
Grote Cascade in lijn van zichtas
Kenmerkend voor een baroktuin zijn vooral de grootte, de dieptewerking, de symmetrie, het beeldhouwwerk en de waterpartijen. Planten waren er zuiver voor de leuk, die mochten niet groeien en werden over het algemeen beknot en in vakjes gestopt. In feite kwam elk ontwerp er op neer dat aan beide zijden van een centrale zichtas geometrische vormen de tuin verdeelden en dat het geheel werd afgesloten door een mythologisch figuur in ene pompeuze houding.
“Carl had zich natuurlijk op de hoogte gesteld van het handboek barok tuinieren en stopte werkelijk elk kenmerk van de monumentale stijl in zijn nieuwe bergpark. De eigenlijke bedoeling van prinslief was om over de volle lengte van de zichtas een watertrap aan te leggen zodat een Grote Cascade vanaf het hoogste punt in het park tot aan het randje van zijn koninklijk paleis liep.”
Uitzicht over Bergpark is bezienswaardigheid
“Tsjongejonge, hoe hoog kan iemand het in zijn bol krijgen zeg.” Ech Nie had inmiddels haar goede voornemens laten varen en liet haar frustratie over Carl de vrije loop. “Het is toch niet normaal meer zo, wat een debiel, ik sterf van de dorst, waarom nou zo hoog en hoezo nou niet wat minder?”
“Het is niet voor niets een Bérgpark, schat, dan krijg je dat. Bovendien ging het bij Barok niet om minder, maar om meer. Maar goed, we zijn er. Kijk eens wat een prachtig panoramisch uitzicht, dat had je toch niet willen missen zeker?”
“Heel mooi, Ech Wel, maar ik ben doodop. M’n benen willen niet meer en m’n strot lijkt wel de Sahara. Ik zit er echt helemaal doorheen.”
Hercules bekroont tuinkunst Bergpark
“Het eindresultaat mocht er wezen. Toen in 1717 Hercules bovenop het waterkasteel had plaatsgenomen, kon Carl tevreden opzien naar een Bergpark van mythische proporties. Hij had een baroktuin gerealiseerd waar iedereen volgens hem nog wel een puntje aan kon zuigen. Een sage in steen als het ware, die de bezoekers vertelde over de grootsheid van de prins en zijn bijna even kloeke voorganger Hercules. Om een en ander nog wat meer te benadrukken had Carl de strijd tussen de goden en de Giganten als het thema van zijn tuin uitgekozen. In die epische legende was het namelijk Hercules die de goden de overwinning schonk.”
Renovatiewerkzaamheden bederven beleving
Tot Ech Nie’s grote verdriet bleek het grasveld rond het achthoekige waterkasteel, de octagon, veranderd in een met hekken afgezette bouwplaats. “Geen champagnepicknick dus”, constateerde ik droogjes. “Ja maar…”
“Nee Ech Nie. Die bouwvakkers dulden hier geen pimpelende pottenkijkers…”
“Maar…”
“Nee, zei ik toch. Die lui zijn werelderfgoed aan het herstellen, die gaan wij dus gewoon rustig hun werk laten doen. Het is al erg genoeg dat ze die grillige rotsformaties continu moeten renoveren (ze zijn gemaakt van tufsteen en kunnen – heel handig – niet zo goed tegen water) en dan geeft het geen pas om daarnaast uitgebreid te gaan zitten tanken. Dóór dus maar weer…”
Geen picknickplaats
“Maar ik ben moe Ech Wel”, zei Ech Nie lichtelijk wanhopig, “en ik heb zo’n vreselijke dorst.”
“Ja, even wachten nog. We vinden straks echt nog wel een mooi plekkie en dan mag je van mijn part heel die fles leegdrinken. Hij is inmiddels toch bloedheet dus te zuipen zal die niet meer zijn. Had je dat trouwens zelf ook niet even kunnen bedenken voordat je hem in de rugzak stak? Nou loop ik er weer de hele dag mee te sjouwen…”
Dat bleek de druppel…
Schuldgevoel
Tranen biggelden over Ech Nie’s wangen toen ze snikte dat ze de fles nog speciaal van tevoren had gekoeld, dat het toch echt allemaal goed bedoeld was en dat ze nog zo d’r best had gedaan om dit uitje tot één groot feest te maken… “Ja, eh luister, hoor eens hier…”
“Nee, Ech Wel. Luister jij nou eens. Het lijkt wel of je tegenwoordig meer oog hebt voor Unesco dan voor mij. Ik doe alles voor je maar bij jou is het alleen nog maar werelderfgoed wat de klok slaat…”
Ahum…
Kregen we dat weer. Ging ze mij een beetje een schuldgevoel aanpraten omdat zij niet kon leven met de harde werkelijkheid. Geouwehoer ook altijd. Om het voor haar toch allemaal een beetje draaglijk te maken nam ik haar mee naar de lokale Biergarten en bestelde uit arren moede twee bier. Carlsberg, uiteraard. Maar daar had ze om de een of andere reden geen zin in…
Romantiek maakt Bergpark tot Hof van Eden
“Luister mop”, zei ik vanachter m’n halve liter witbier (die haar goedkeuring wel kon dragen), “zo meteen verandert dit Bergpark in een waar sprookje dus zou je nou alsjeblieft even willen ophouden met die aanstellerij. Ook aan Carls bewind kwam namelijk een eind en toen het met hem eenmaal bergafwaarts was gegaan, veranderden ook de opvattingen over tuinarchitectuur.
De Romantiek deed zijn intrede. Niet langer was het mythische landschap alleen maar ten faveure van een trots prinsgemaal, voortaan moest het park ook bijdragen aan een soort van algemeen geluksgevoel. De dagen van een gekortwiekte natuur die slechts bestond ter meerdere eer en glorie van een absoluut heerser waren voorbij, en gekomen was de tijd waarin men streefde naar een paradijselijke Hof van Eden die ruim baan bood aan verliefde stelletjes en zwelgende hartstocht.” Ech Nie kreeg er spontaan weer goede lust van. “Och, wat zou dat heerlijk zijn”, verzuchtte ze.
Mythische figuren kondigen start waterspelen aan
Om 14.30 uur bazuinden de centaur en de faun hun hoorns en lieten ze alle bezoekers van het Bergpark weten dat het spektakel ging beginnen. Het water kwam de trap afdalen en liep via de Neptunesgrot het romantische gedeelte van het park binnen. Tot groot genoegen van Ech Nie kon ik nu wel zeggen. Als een dartel meisje huppelde ze achter het sprankelende vocht aan en keek glimlachend toe hoe het eerst de Steinhöfer waterval overspoelde, en zich vervolgens, kalm kabbelend, naar de volgende hindernis begaf.
Natuur moet zijn gang kunnen gaan
De geometrische vormen, nog zo populair in de Barok, konden tijdens de Romantiek op maar weinig mededogen rekenen. De natuur was er niet om te kneden of om aan regels te houden, zo wist men nu, maar moest juist vrij en ongerept zijn. Een tuin werd voortaan geacht emoties op te roepen, bescherming te bieden en mysterieus te ogen. Romantici wilden terug naar het gevoel. Zij hunkerden naar een plaats waar ze zich konden verliezen in melancholie, mystiek en een nostalgisch verleden, en keerden zich af van de strakke symmetrie die de baroktuin kenmerkte.
Duivelsbrug en Hellemeer
Kronkelende paden tussen rotspartijen en stroomversnellingen leidden ons daarna naar Duivelsbrug en Hellemeer. Weinig romantisch zou men misschien op het eerste gezicht zeggen, maar niets is minder waar. Romantici waren namelijk meestal ontevreden lui die het liefst vluchtten in een onbereikbare fantasiewereld. Ze waren bang voor de realiteit van alledag en zagen met hun vreemde fascinatie voor de dood het einde eerder als een bevrijding dan als een macaber afscheid van een mooi bestaan. Het was dan ook niet verwonderlijk, zo legde ik Ech Nie uit, dat bovenstaande onderdelen ons uiteindelijk bij de grot van Pluto brachten, de Romeinse god van de onderwereld.
Ridders en ruïnes dragen bij aan romantische sfeer
Wat de Barok en Romantiek wel met elkaar gemeen hadden was de belangstelling voor sagen en legendes. Vooral de heroïek in de oude verhalen kon rekenen op romantische bijval. Middeleeuwse ridders waren populair en ook mythologische figuren werden gezien als edele heren die streden voor een nobele zaak. Het was dan ook in deze periode dat het Bergpark Wilhelmshöhe werd opgeluisterd met antieke tempels, een gotische ridderburcht en een grandioos Romeins aquaduct. Vol ontzag keken we hoe ook bij laatstgenoemde waterwerk de stroom kletterend naar beneden stortte en het park van een zinnenprikkelende sensatie voorzag.
Hercules proost op een goede afloop
De ontberingen van eerder op de dag was Ech Nie ondertussen allang weer vergeten. Ze was door de fabelachtige schoonheid van Wilhelmshöhe betoverd geweest en voelde zich zelfs even vrij van alle kommer en kwel die haar altijd maar achtervolgde…
Arm in arm liepen we inmiddels, en toen we aankwamen bij de geiserachtige, 52 meter hoog spuitende fontein die zich aan het einde van het sprookjesbos bevond, had ze nog slechts één magische wens; een champagnetoost op het leven. “Ja, die drank is toch nog steeds bloedheet joh, domoor”, bracht ik haar met een klap terug in de realiteit. “O ja”, zei ze beduusd. “Maar goed”, opperde ik een oplossing, “we kunnen natuurlijk altijd even naar het hotel gaan, daar de champagne koud zetten, ergens romantisch gaan dineren en dan alsnog tot in de kleine uurtjes de godendrank zijn werk laten doen…”
“Hercules, jij weet ook altijd raad. Wat een geweldig goed idee!”
En zo kwam alles toch nog op zijn pootjes terecht. Ik had wederom een werk voltooid (nog maar 934 te gaan), Ech Nie kon zich gaan bezatten en beiden leefden nog lang en gelukkig. Ech Wel!
Ook wel eens in Bergpark Wilhelmshöhe rondgelopen? Een botte lomperik als partner of net als Ech Nie een drankprobleem? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!
Praktische informatie
De aanleg van het park begon in 1696 en duurde ongeveer 150 jaar.
NB: Alleen op zon-, woens-, en feestdagen zet men de sluizen open en vallen de waterwerken over een afstand van 2.3 kilometer in ongeveer anderhalf uur te bezichtigen.
14.30 uur Start onder de Hercules
15.05 uur Steinhöfer waterval
15.20 uur Duivelsbrug
15.30 uur Aquaduct
15.45 uur Grote fontein (tot ca. 16.00 uur)
Jaar van inschrijving: 2013
Officiëlewebsite: Museum-kassel.de
Lees ook:
* Over Romantiek
– Romantiek langs de Rijn
– Romantici eindigen in Weimar op het kerkhof
– Bauhaus, en hoe de droom van een Duitse natie uiteenspatte
* Over koninklijke barok
– Drama in barok Drottningholm
– Zoo maar een bezoek aan paleis Schönbrunn, het keizerlijke zomerverblijf in Wenen
