Koning Winter beheerst vorstelijke residentie Würzburg

Het is vooral de combinatie van Glühwein, Bratwurst en werelderfgoed die ons elk jaar weer naar het oosten doet trekken. Advent, zo vindt mijn vrouw, proef je nou eenmaal het beste in Duitsland. Wat dat betreft beloofde onze trip naar Würzburg helemaal bijzonder te worden…

Würzburg wijn

“Wat dan?”

“Würzburg is Duits voor Worstenburcht, Ech Nie.”

“Meen je dat?”

“Ja, natuurlijk. En het is bovendien gelegen in de glooiende heuvels van het Frankische Wijnland.”

“Oh, mijn hemel…”

“Zeker. En het plaatselijke werelderfgoed, de Würzburg Residenz, bezit een wijnkelder van maar liefst 4557m2 groot!”

“Hallelujah!”

Kerst en Romantiek gaan hand in hand

Met kerst wordt Ech Nie een ander mens. Ze raakt vol van de Heilige Geest, predikt overal blijde boodschappen en loopt over van romantische gevoelens. Als we dus onze arrenslee voor het bisschoppelijk paleis stallen, en de sneeuw in grote vlokken op ons neerdwarrelt, jubelt ze welhaast van vreugde. “Oh, hier heb ik al het hele jaar van gedroomd, Ech Wel.”

“Vrolijk kerstfeest, Ech Nie!”, antwoord ik. “En dan te bedenken dat de residentie van Würzburg aan het begin van een romantische straat ligt die maar liefst 385 kilometer lang is. De weg loopt helemaal van de Main tot aan de Alpen.”

“Ach, wat een zaligheid!” 

Standbeeld Frankonia

Om te voorkomen dat vrouwlief niet helemaal in de gloria raakt, deel ik haar mede dat we het vandaag alleen bij dit ijspaleis houden en verzwijg ik dat de voor het slot gelegen fontein een ontmoetingspunt voor dorstige bezoekers vormt. (Zij komen daar allen tezamen om zich onder de residentie te laven aan de opgeslagen wijn)

Wel verkondig ik haar wat de fontein nou eigenlijk uitbeeldt. Onderaan zitten drie kunstenaars uit de stad, een beeldhouwer, een dichter en een schilder en bovenop staat Frankonia, de personificatie van de Franken. In haar linkerhand heeft ze het vaandel vast dat ook het wapenschild van de stad draagt.

Residentie Würzburg

De residentie is gebouwd in opdracht van de familie Scrooge Schönborn, een rijke, adellijke familie wiens leden vooraanstaande posities binnen het Heilige Roomse Rijk bekleedden. Vanuit hun functie aan het hof of in de Kerk verlangden ze natuurlijk ook representatieve onderkomens om in te verblijven. De norse prins-bisschop van Würzburg wenste in 1720 zelfs een paleis dat vergelijkbaar was met Schönbrunn en Versailles.

Het internationale team van starchitecten dat de familie dankzij hun goede contacten bij elkaar wist te krijgen, creëerde volgens Unesco zo’n virtuoos meesterwerk dat ze het overbodig vonden om de toegekende werelderfgoedstatus uitgebreid te beargumenteren…

“Fantastisch Ech Wel! Kom laten wij aanbidden…”

“Hohoho, Ech Nie, niet zo snel. Laten we eerst het heilig huisje binnengaan.”

Hemels trappenhuis

De residentie stamt uit de tijd van de barok, een stijlperiode waarin vorsten hun bezoekers graag op een overdaad aan pracht en praal trakteerden. De geestelijk vader van Würzburg vormde daarop geen uitzondering. Hij spaarde kosten noch moeite om zijn gasten op pompeuze wijze te kunnen ontvangen en bood ze bij het opgaan naar de eerste verdieping niets minder dan een fenomenaal kijkje in zijn geïdealiseerde hemelrijk.

“Oh, hoe formidabel! Ere zij God in de hoge!”

“Ja, al is het in dit geval wel Apollo die de rol van God vertolkt, maar goed, dat maakt de voorstelling niet minder schitterend natuurlijk. De briljante voorstelling op het plafond is trouwens het grootste fresco ter wereld. Het toont behalve het complete pantheon aan goden ook de verschillende volkeren op de (toen bekende) vier continenten.”

Continentaal fresco

Wanneer men de centrale trap betreedt, wordt vrouwe Amerika als eerste zichtbaar. Zij zit bovenop een alligator, houdt een pijl en boog vast en wordt omringd door kannibalen en exotische krijgers met indianentooien. Aan de lange zijden bevinden zich de personificaties van Afrika en Azië en in hun entourage zien we voor die werelddelen typerende dieren, landschappen en bewoners. Azië heeft als extraatje een tweetal kruisen die bovenop een heuvel staan. Samen met het gevallen standbeeld van de veelborstige Artemis van Efeze, die zich aan de voet van de rots bevindt, symboliseren zij het zegevierende christendom over het heidense geloof.

“Zo zie je maar, de ster van Bethlehem overwint altijd het kwade!”

“Hosanna! Kyrie eleison.”

Balthasar Neumann en andere meesters

Na de overloop openbaart zich het belangrijkste continent aan de toeschouwer; Europa. Zij is afgebeeld in het gezelschap van een stier en verwijst zo naar het mythische verhaal waarin Europa de eerste koning van de Europese beschaving baart (nadat zij door oppergod Zeus in de gedaante van een bul verschalkt is). Haar scepter is een teken van superioriteit.

De maker van het fresco, Tiepolo, heeft zichzelf samen met zijn zoon helemaal links in de hoek afgebeeld. Bossi, de belangrijkste stucadoor van de residentie, poseert voor de kijkers helemaal rechts. De opperbouwmeester Balthasar Neumann zit op de voorgrond en rust op een stuk geschut. Het wapen refereert aan het begin van zijn carrière toen hij nog als artillerieofficier in het leger diende. Ter indicatie van zijn trouw is naast hem een hond afgebeeld.

“Typisch ook dat het kanon zwijgt…”

“Natuurlijk, vrede op aarde toch?”

Verheerlijking van de prins-bisschop

Boven de priesters die Europa flankeren dragen de engelen deugd en faam het portret van de opdrachtgever de hemel in. Met het hogere aanzien wordt de verheven positie van de prins-bisschop benadrukt en wordt de toeschouwer tevens gedwongen op te zien naar de machtige alleenheerser van het Frankenland. Zelfs de personificatie van de schilderkunst kijkt er vol bewondering naar.

“Hoor de engelen zingen, van de nieuwgeboren Heer!”

De lucht wordt verder gevuld met allegorische personages die de planeten, seizoenen, uren en sterrenbeelden voorstellen. Met zijn allen assisteren zij zonnegod Apollo (die zich in het midden van de kosmos bevindt) bij het scheppen van licht en leven op aarde. Voor de goede verstaander was het wel duidelijk dat het hele schouwspel een grootse verheerlijking van zowel keizer als prins-bisschop was. Daar waar eerstgenoemde reeds heerste over het universum en de schone kunsten, daar was het de hoop van zijn devote dienaar hem binnenkort op te volgen. Met behulp van zijn gevleugelde vrienden was hij in ieder geval hard op weg het aardse te ontstijgen.   

“Heil de Vorst der eeuwigheid, Zonne der gerechtigheid!”

Weisser Saal vormt rustpunt tussen pronkstukken

Na het spektakelstuk zijn we zo ondersteboven van al het moois dat we onze ogen en nekken even wat rust moeten gunnen. “Poehee. Nou, je hebt trappen en trappen, Ech Wel, maar dit was toch wel de overtreffende hoor!”

Gelukkig begrepen de architecten dat hun volgende ruimte wat ingetogener moest zijn en daarom werden de krullerige draken en parmantige pauwen die de wanden van de Weisser Saal sieren slechts in vredige wit-grijs tinten geboetseerd. Een verademing na de kleurensensatie van het Tiepolofresco.

Kaisersaal eert Frankisch verleden

Het welkome intermezzo blijkt echter stilte voor de storm. We staan nog niet op onze benen of het klatergoud van de Kaisersaal blaast ons alweer omver. “Mijn God!”, schrikt Ech Nie, “is dit werkelijk?”

“Dit is echt”, bevestig ik, en knijp haar voor de zekerheid even in de arm.

“Au!”

De Kaisersaal is het ovale pronkstuk van de Würzburg Residenz. Te midden van glimmende spiegels, kroonluchters en negen meter hoge, roze-marmeren zuilen wordt op theatrale wijze de geschiedenis van het prinsheerlijke bisdom verteld. Aan de ene kant openen engelen een verguld gordijn en gunnen ze de aanwezigen een blik op de trouwceremonie van 1156, waarin keizer Barbarossa zijn Beatrix van Bourgondië huwde; aan de andere zijde toont een fantasierijk fresco hoe diezelfde keizer in 1168 de lokale bisschop promoveert tot hertog van het Frankenland. Op het plafond tenslotte zien we hoe Apollo, met zijn door paarden voortgetrokken zonnewagen, de Bourgondische bruid bij keizer en bisschop aflevert.

“Magnifiek”, vindt Ech Nie, “al had ik liever rendieren in plaats van knollen gezien…”

Würzburg winters hof

Om het welbehagen van Ech Nie nog wat verder te vergroten doen we, na het zien van de overige kamers, ook nog even een rondje wintertuin. Terwijl de sneeuw knispert onder onze voeten kijken we naar de wit uitgeslagen dennenbomen en hun wonderschone takken. “Er zitten nog geen kaarsjes aan”, merkt vrouwlief op. “Nee, dat klopt. Dit zijn de donkere dagen vóór kerst…”

“Toch jammer”, vindt Ech Nie. “Het hof zou pas echt magisch worden als de versteende mannen en vrouwen om ons heen door lichtjes werden beschenen…”

Godin Proserpina

“Misschien heb je gelijk, Ech Nie. Maar denk niet dat Proserpina daar veel om zou geven.”

“Wie?”

“Proserpina, de godin van de lente. Volgens de legende had de god van de onderwereld haar meegenomen naar zijn schimmenrijk en was hij alleen genegen haar naar aarde terug te laten keren als ze hem voortaan één helft van het jaar gezelschap zou houden. De zes maanden die zij noodgedwongen in de duisternis verblijft kennen we tegenwoordig als de seizoenen herfst en winter. Deze sculpturen beelden haar ontvoering uit.”

Jingle bells kondigen feestmaal aan

“Wat is dat voor een heidens geloof, Ech Wel? Kerst draait toch om de geboorte van het kindeke Jezus?”

“Ja dat is wel de overtuiging van de christenen inderdaad, maar tegenwoordig lijkt het de meeste mensen vooral om veel eten en drinken te gaan. Daarover gesproken trouwens, hoor ik in de verte nou de jingle bells klinken?”

“Heilig en stil daalt de avond neer, klokgelui brengt ons het Kerstfeest weer.”

“Precies. Tijd voor Glühwein en Bratwurst dus!”

“Ech Wel!”

Fijne feestdagen iedereen!!

Ook wel eens residentie Würzburg bezocht? Kerst gevierd of trap gelopen? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Voor al diegenen die medelijden hebben met godin Proserpina is het misschien wel aardig om te weten dat de onderwereld van de residentie Würzburg uit zeven afzonderlijke kelders vol met exclusieve wijnen bestaat. Zo slecht heeft ze het dus niet. Wie dat met eigen ogen wil aanschouwen kan een rondleiding boeken.

Net als vele andere paleizen (Aranjuez, Augustusburg, Drottningholm, Kromeriz, Sanssouci, Schönbrunn, etc. ) is ook de (tuin)architectuur van Würzburg (deels) geïnspireerd op het Franse Versailles, de moeder aller praalpaleizen.

Adres: Residenzplatz 2, Tor B, 97070 Würzburg, Duitsland
Jaar van inschrijving: 1981
Officiële website: residenz-wuerzburg.de

Lees ook:

– Op de kerstmarkt van Hildesheim boom je over rozen
– Haar kerstmarkt en mijn queeste in Goslar
– Het is klaar met Lübeck, de koningin van de Hanze