“En die noemen ze dus héél toepasselijk het klooster van de strijd, of, zoals ze hier in Portugal zeggen; Mosteiro de Batalha.”
“Joh.”
“Ja.”
“Leuk.”
“Ech wel!”
“…”
Werelderfgoed Batalha werd nou niet bepaald met veel enthousiasme ontvangen.
Bekgevecht
Strand of erfgoed, het is een terugkerende queestie die ons regelmatig doet bekvechten. “Wat nou Batalha? Liggen we eindelijk een keer op het strand wil meneer Historica weer weg. Dacht ’t effe nie!” En zo dus ook in badplaats Nazaré. Dit keer wijt ik het gedoe echter niet aan ons eigen onvermogen maar veel meer aan de heibelcontreien die ons omringen. De streek is namelijk doordrenkt van huwelijksperikelen, liefdestragedies en erfenisconflicten en dan is het natuurlijk niet onze schuld dat daar mot van komt. Dat ligt gewoon aan de Portugese kroonprins Ferdinand.
“Smeer me nou maar in, Ech Wel. Dat geouwehoer kan wel even wachten.”
“Tuurlijk schat.”
Burenruzie Portugal – Castilië
Tussen de buurlanden Portugal en Castillië (de voorloper van Spanje) boterde het al een tijdje niet. Beide koninkrijken staken elkaar voortdurend naar de kroon, intriges waren legio en door het onderling uitwisselen van dochters maakten hun echtgenoten steeds opnieuw aanspraak op elkanders grondgebied. Zo ook in 1383. Ferdinand overleed zonder mannelijke erfgenaam en de Castilliaanse koning eiste de nalatenschap op omdat hij was getrouwd met Ferdinands dochter.
“Andere kant ook, Ech Wel.”
“Ja mevrouw.”
De Portugezen zagen de Castiliaanse claim echter als een bedreiging voor hun onafhankelijkheid. Toegeven zou betekenen dat Portugal ophield te bestaan en dat wilde men natuurlijk voorkomen. Gelukkig was daar nog Johan, de halfbroer van Ferdinand en grootmeester in de orde van Aviz. Hij wist, ondanks de Castiliaanse overmacht, de burenruzie te winnen en de autonomie van Portugal veilig te stellen.
Strijdabdij Batalha
“Ik probeer hier van de zon te genieten, Ech Wel. Kan je de geschiedenis misschien even laten voor wat die is, alsjeblieft?”
“Nee natuurlijk niet. Johan had namelijk voorafgaand aan de strijd de Heilige Maagd Maria in Guimarães om Goddelijke steun gevraagd. Hij beloofde haar een fonkelnieuw klooster als die zou overwinnen.”
“Ja dus?”
“Dus bouwde hij na de overwinning een nieuwe abdij voor onze-lieve-vrouw en noemde haar, héél toepasselijk, het klooster van de strijd. Oftewel, het Mosteiro de Batalha. Als je goed luistert kan je er het Engelse woord battle in herkennen.”
“Ik wil helemaal niet luisteren, ik wil zonnen!”
Orde van Aviz: “Sla de Moren dood!”
De nieuwe koning luidde een gouden tijd in voor Portugal. Door de overwinning op Castilië had men niet langer last van een vervelende Oosterbuur en kon men zich eindelijk eens richten op de uitbouw van het land zelf. Eerste stap daartoe was het aangaan van een bondgenootschap met de Engelsen. Zij hadden Johan in de oorlog goed geholpen en dus leek een potje vriedjespolitiek wel gepast. Nadat hij vervolgens de dochter van de Engelse monarch had getrouwd was het tijd voor een tweede stap; de verovering van het Afrikaanse stadje Ceuta.
Als grootmeester van de orde van Aviz verloochende Johan zijn afkomst niet. De ridderorde voerde met trots het motto; Sla de Moren dood! en in die traditie leek het Johan een goed idee om, nu de Moren nagenoeg van het Iberisch schiereiland waren verdreven, de lijfspreuk ook op het Afrikaanse continent door te voeren. Strak plan, vond ook de paus, en gaf zijn zegen. De verovering van Afrika verspreiding van het christendom, kon beginnen.
Twistgesprek
Ech Nie weet natuurlijk waar onze discussie op uit zal draaien maar doet desondanks verwoede pogingen zich van haar verantwoordelijkheden te ontdoen. “Als we nou dit en kunnen ze niet zo.”
“Nee, Ech Nie, dat kan niet zus of zo. Batalha is werelderfgoed dus daar gaan we gewoon naar toe. Dat weet je toch? Doe niet zo moeilijk.”
Je zou verwachten dat de zaak daarmee was afgedaan maar dit keer sputtert ons zonnetje nog wat extra tegen. “Hier te kort, daar te lang en zo is het toevallig ook nog eens een keer.” Doodmoe word ik er van. Onverbiddelijk hard kap ik dan ook het geklaag af. “Ok schatje, als je dan vandaag niet wil misschien dat we dan morg…”
“Morgen ook niet. Dan is mijn pigment nog niet droog…”
“Overmorgen dan? Por favor?”
Het intellect van de Orde der Dominicanen
Behalve in Afrika behoorde de verkondiging van het evangelie ook dicht bij huis tot Johans topprioriteiten. Hij had in zijn jeugd goed religieus onderwijs genoten en dus leek het hem passend om ook zijn volk van de juiste godsdienstlessen te voorzien. Omdat hij wist dat de orde der dominicanen er net zo over dacht, schonk hij hen zijn nieuwe strijdabdij.
De orde der dominicanen bestond vroeger uit een groep monniken die door de paus waren aangewezen om te hoeden over de zuiverheid van het katholieke geloof. Een taak die ze ijverig uitvoerden. In hun beleving was studie vereist om van de blijde boodschap te kunnen getuigen en daarom zaten ze altijd met hun neus in de boeken. Behalve de Schrift bestudeerden de predikheren ook de dogma’s van de kerk, theologische vraagstukken, filosofie en Bijbelwetenschappen. Al met al een behoorlijk intellect clubje dus, die dominicanen, en dat was precies zoals Johan het graag zag.
Maar Ech Nie natuurlijk niet.
Ondanks dat ze zich drie dagen lang had kunnen uitleven op een badhanddoek begint ze meteen bij aankomst alweer stennis te schoppen. “Waarom nou zij? Waarvoor nou hier? Waartoe nou weer?”
Gezeik ook altijd.
“Omdat de queeste ons leven is! Daarom!”
Expansiedrift Portugal
De verovering van Ceuta bleek een goede zet. De oorlogsbuit was groot en de strategische ligging van de stad bood de Portugezen een springplank voor verdere expansie. Zoon Hendrik rook zijn kans. Gebrand op roem, eer en rijkdom spoorde hij zijn zeelui aan om, in naam van de Heer, het land te vinden waar “de negers hun goud vandaan haalden.” Dat bleek alleen makkelijker gezegd dan gedaan. Omdat de aarde in die tijd nog plat was en de zee vol monsters, waren kapiteins vaak bang om ver te varen. Voor je het wist viel je van de wereld of verdween je tussen de kaken van één of ander verschrikkelijk diepzeewezen.
Johan 1 en het praalgraf van een wereldster
De vrees voor de zee van duisternis belemmerde in het begin grote successen maar in 1420 werd de archipel Madeira ontdekt en zeven jaar later trof men ook de Azoren aan. Het waren de eerste succesjes van Hendrik, maar de laatste wapenfeiten van Johan. In 1433 overleed de beste man en kreeg hij als eerbetoon voor zijn goede diensten een pracht van een graf in zijn klooster Batalha. De kapel is het mooiste gedeelte van het hele complex en in het achthoekige plafond kan je nog altijd zien hoe hoog zijn ster gerezen was.
“Kom je nog?”, vraag ik Ech Nie. Ze is demonstratief op een kerkbank gaan zitten en weigert de hele kerk ook maar een blik waardig te gunnen. “Jij hebt de kaartjes en die moet je hier laten zien.” Mokkend komt ze overeind. “Kutkapel, stinkkerk, grafzooi!”
Hendrik de Zeevaarder legt fundament onder Portugese wereldmacht
In navolging van zijn vader was Hendrik ook na pa’s dood vast van plan de wereld te veroveren het christendom te verspreiden. Zijn plan was om rond Noordwest- Afrika heen te varen, onderweg weerbarstige Moren als slaaf te verhandelen en uiteindelijk de muzelmannen met een aanval in de rug te verrassen en voorgoed te verslaan. Een fantastisch idee, vond de paus alweer, maar helaas bleek de realisatie onmogelijk. De heren ontdekkingsreizigers waren bij nader inzien toch meer geïnteresseerd in het verhandelen van goud en slaven dan in moeilijk missiewerk.
In 1460 kwam ook Hendrik te overlijden. In eerste instantie werd hij begraven in Lagos, de havenplaats waar zoveel van zijn schepen vertrokken, maar later kregen zijn overblijfselen een plekje in de familiekapel van Batalha. De dood van O Navegador betekende echter geenszins het einde van de Portugese ambities. Sterker nog, met de financiering van talrijke expedities, de stichting van een zeevaartschool, de ontwikkeling van het karveel (een schip) en nieuwe zeekaarten was hij de onmiskenbare grondlegger van de maritieme wereldmacht die Portugal later werd.
“Zo, kapel gezien, kerkje dicht. Huppekee, op naar het strand!”
“Ech Nie!”
“Wat?”
“Je vergeet het klooster.”
Manuelstijl verovert Batalha
Rond 1500 ging het zo lekker met het zendingswerk (Indië en Brazilië waren net ontdekt en de daar geroofde grondstoffen brachten bakken met geld in het laatje) dat het de nieuwe koning Manuel inspireerde tot een nieuwe bouwstijl. Scheepstouwen, exotische bloemen, ankers, laurierbladen, schelpen en uiteraard het kruis van de ridderorde; allemaal werden ze verwerkt als decoratief element in de gebouwen en gaven ze uiting aan de prestaties op zee. Omdat men in Batalha nog steeds niet klaar was met het klooster kreeg ook deze abdij wat van de nieuwe mode mee.
De kloostergang van Batalha was van origine strak vormgegeven maar onder invloed van de nieuwe smaak werd het geheel omgebouwd tot een uitbundig meesterwerk. De pilaren kregen allemaal blad- of spiraalvormige motieven, bogen en ramen werden omgetoverd tot een zandstenen vlechtwerk en het armillarium kreeg een prominente plaats. Vooral dat laatste gold als een soort stempel van koning Manuel. De bol met ringen diende de schippers als een navigatie-instrument en werd gebruikt om locatie en tijd te berekenen. Het ding kwam symbool te staan voor de macht van het koloniale rijk en de kunde van zijn ontdekkingsreizigers. Het armillarium siert dan ook nog altijd de nationale vlag.
De dominicaanse dwingelandij van de inquisitie
Macht en kennis. Iets wat de dominicanen ook steeds meer konden waarderen. Terwijl zeevaarders de vijanden van de christenheid buiten Portugal over de kling joegen, vochten de predikheren ondertussen hun eigen oorlogje uit. Het zuiver houden van de katholieke leer was voor hen inmiddels gelijk komen te staan aan het bestrijden van ketterij en die zienswijze leidde er toe dat de nobele verdedigers van het geloof plotseling tot de aanval overgingen. De inquisitie deed zijn intrede en voortaan bepaalden kerkelijke rechtbanken wel of je religieus genoeg was. En wee je gebeente als hun oordeel in jouw nadeel uitviel…
Strand of klooster
In 1834 kwam er een einde aan de dominicaanse bezetting van Batalha en werd de abdij door de broeders verlaten. Als eerbetoon aan zijn geschiedenis, en de oorlogshandelingen waaruit het was ontstaan, verkoos men bijna een eeuw later, in 1921, de vroegere studiezaal van de monniken als de meest geschikte plaats voor het graf van de onbekende soldaat. Een monument ter nagedachtenis aan alle strijders die ooit voor Portugal vochten en sneuvelden.
Het lijkt mij een mooi moment om ook onze eigen strijdbijl te begraven, maar daar wil Ech Nie natuurlijk weer niks van weten. Blijkbaar nog niet van alle kift genezen, ontploft ze zowat van woede als ze hoort van onze nieuwe bestemming; de tempelierstempel in Tomar. “Maar liefste, we zouden toch naar het strand gaan?”
“Pleur jij es effe lekker op. Ik ben op vakantie hoor, dan ga ik toch niet op zo’n zout kutstrand liggen.”
“Maar…”
“Ech nie!”
“Meen je niet.”
“Ech Wel!”
Ook wel eens het klooster Batalha bezocht? Strandliefhebber of predikheer? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag. Ech Wel!
Praktische informatie
Adres: Largo Infante Dom Henrique, 2440-109 Batalha, Portugal
Jaar van inschrijving: 1983
Officiële website: Mosteiro Batalha
Tip voor werelderfgoedreizigers: Het klooster van Alcobaça en het klooster van Christus in Tomar liggen om de hoek. Ze zijn middels een combi-ticket (voor alle drie de abdijen) te bezoeken en daarvoor krijg je een week de tijd (kan je tussen alle cultuur door dus mooi op het strand gaan liggen).
Lees ook:
– Hoop doet leven in Portugese geboortestad Guimarães
– Geschiedenislessen universiteit Coimbra tarten noodlot
Ziet er wel een imposant gebouw uit! Ben nog niet in Portugal geweest maar dat staat zeker op het verlanglijstje.
Als je kan, zeker heengaan!. Prachtig land vol heerlijk eten, (cataplana) drinken (port) stranden en werelderfgoed natuurlijk.. 😉
Geef mij maar een afgewogen combinatie van cultuur, natuur en strand In septembet 2,5 week naar Portugal geweest en rondgereist vanaf Lissabon (Coimbra (inclusief Conimbriga, Batalha en Alcobaca) Tomar, Evora, Algarva en via Sintra terug naar Lissabon) Echt een top vakantie!
Hee, dan heb je bijna precies dezelfde trip als ons gemaakt. Wij waren er alleen een jaar eerder en begonnen onze reis in Porto.
Een combinatie van cultuur, strand en natuur staat meestal wel garant voor een geweldige vakantie inderdaad. Teveel achtereenvolgende dagen van een van die drie gaat meestal toch vervelen, zo hou je het tenminste lekker afwisselend. 🍻🍻