Als Unesco in 2016 17 creaties van de Zwitsers-Franse architect Le Corbusier aan de werelderfgoedlijst toevoegt, knik ik tevreden. Niet omdat ik de blokkendoosbouwer zo bewonder, helemaal niet eigenlijk, maar gewoon omdat Antwerpen zo dichtbij ligt. “Antwerpen?”

“Ja. Die 17 bouwwerken staan verspreid over 7 landen en één daarvan is België. Lekker makkelijk dus…”

“Hoe bedoel je?”

“Nou met een klein uurtje kunnen we er al zijn…”

“Hmmm…”

Maquette van het toekomstige Parijs volgens de plannen van Le Corbusier
Achttien keurig in het gelid staande wolkenkrabbers moesten volgens Le Corbusier het nieuwe centrum van Parijs vormen. bron

Sloop het verleden

Le Corbusier had een hekel aan de stad. Althans, aan rommelige, overbevolkte steden die vol stonden met donkere, bedompte huizen. De stad, zo luidde zijn oordeel, was verworden tot een poel des verderf; een oord waar het gespuis de dienst uitmaakte, ziekten welig tierden en het ontbreken van structuur de mens het leven onmogelijk maakte.

Omdat hij bovendien de bouwstijl als hopeloos ouderwets beschouwde, en Le Corbusier graag met het verleden brak, zag hij nog maar één mogelijkheid om de stad van de ondergang te redden; vernietiging. Dat door grootschalige kaalslag knappe trapgeveltjes en historische gelaagdheid verloren zouden gaan, interesseerde hem verder geen barst; zachte heelmeesters maken nou eenmaal stinkende wonden.

Bouw de toekomst

Le Corbusier had een plan. Hij wilde de wereld verbeteren en een nieuw systeem opbouwen waarmee hij de geplaagde burger, door middel van architectuur, naar een hoger niveau kon tillen. Om duidelijk te maken wat hij daarmee precies bedoelde, stelde hij voor de complete historische binnenstad van Parijs te slopen en daarvoor in de plaats 18, keurig in het gelid staande, kruisvormige wolkenkrabbers neer te zetten. “Hmmm…”

“Wat?”

“Nou, dat klinkt niet erg gezellig”

Zijaanzicht op Huize Guiette, een ontwerp van sterarchtect Le Corbusier in België
Huize Guiette, het enige werk van Le Corbusier in België

Kameraad Stalin

“Nee precies. En zo dachten de Parijzenaars er dus ook over. Zij wilden hun geliefde centrum niet kwijt en verwezen daarom Corbusiers destructieve plannen naar de prullenbak. Een reactie waaruit de architect opmaakte dat de gewone man blijkbaar nog niet toe was aan zijn vooruitstrevende ideeën en dat hij een sterke autoriteit nodig had die zonder scrupules of compromis bereid was zijn ontwerpen in gewapend beton te gieten. Zo iemand als Stalin dus…”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Stalin?”

“Jazeker. Die geweldenaar wist tenminste van aanpakken. Hij had van het achtergebleven Rusland in korte tijd een industriële supermacht gemaakt en daarmee, in de ogen van Le Corbusier, bewezen dat een totalitair regime veruit te prefereren was boven een stelletje halfslachtige democraten. Zo’n visionair als Stalin zou het vast wel aandurven om zijn hoofdstad te transformeren tot een futuristisch ideaal.

Mussolini

Helaas voor Le Corbusier leverde jarenlang lobbyen hem toch niet het gewenste resultaat op. Niet getreurd, dacht de ontwerper, en begon zichzelf tegen die andere rijzende ster van Europa aan te schurken; Mussolini. De fascistische leider had in Italië eveneens een dictatuur gevestigd en volgens Le Corbusier sloot zijn moderne architectuur naadloos aan bij de nieuwe orde die Il Duce propageerde. Laatstgenoemde vond echter van niet en bonjourde onze tekenvriend weer terug naar Frankrijk.”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Nou als ik het goed begrijp wendde hij zich eerst tot het communisme, de uiterst linkse kant van de samenleving; en toen dat niet werkte, klopte hij aan bij de fascisten van extreem rechts?”

Witte stadsvilla en zijn met klimop bedekte buurman
Witte muren, lange horizontale ramen en een plat dak zijn typische kenmerken van de architectuur van Le Corbusier

Rechtse sympathieën

“Dat klopt inderdaad. Links, rechts, het maakte Le Corbusier niet zoveel uit, als hij zijn dromen maar kon verwezenlijken. Afgaande op zijn doen en laten zou je echter wel kunnen stellen dat hij meer sympathie had voor de rechtse zaak dan dat hij het linkse gedachtegoed aanhing.

Zo vond Le Corbusier dat er in zijn ideale, stralende stad geen plaats was voor armen of zwakken, dat het collectief voor het individu ging en dat een intelligente elite moest heersen over het gewone klootjesvolk. Daarnaast liet hij zich regelmatig antisemitisch uit, had hij vele foute, fascistische vriendjes en poogde hij met zijn nieuwe architectuur bij te dragen aan een moreel superieur ras.”

“Hmmm…”

“Wat?”

Zijaanzicht van balkon van Maison Guiette in Antwerpen
De nieuwe mens moest wonen tussen smetteloos witte muren en zuivere lijnen

De vernieuwing van Europa

“Waar heb ik dat eerder gehoord?”

“Het heeft nogal wat raakvlakken met de nazi-ideologie hè? Toen de Duitsers dan ook Frankrijk binnen kwamen marcheren, heette hij ze van harte welkom. In brieven naar zijn moeder schreef hij zelfs opgetogen:

“Als hij meent wat hij zegt, kan Hitler zijn leven bekronen met een prachtig werk: het herscheppen van Europa.”

Om bij het nieuwe regime in beeld te komen introduceerde hij de functionele stad; gestandaardiseerde woningen, gescheiden door snelwegen en opgemaakt uit verschillende zones voor wonen, werken, recreatie en bestuur. Natuurlijk voerden in dit verhaal de woorden rein en puur de boventoon.”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Ik ga dus niet mee naar Antwerpen!”

Nieuwe Bouwen

Dat Le Corbusier voor de derde keer een blauwtje liep (het kwam weer niet tot een grote opdracht) maakte Ech Nie niet meer uit. Ze had altijd al getwijfeld aan de schoonheid van zijn kubistische architectuur maar nu ze van ’s mans denkbeelden had vernomen was ze er helemaal klaar mee. Een uitje naar het maison Guiette kon volgens haar nooit gezellig worden.

“Maar zijn villa’s waren heel anders dan zijn steden, schatje. Daarin kon je pas echt goed zien hoe groot zijn vakmanschap was. De woningen blonken uit in technisch vernuft, originaliteit en overdadig licht. Ze maakten hem tot de held van het Nieuwe Bouwen.”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Nou dat klinkt nog steeds niet erg gezellig…”

“Ach, wat moet je nou met gezellig? Daar ging het bij Le Corbusier helemaal niet om. Hij zag huizen als machines en vond dat ze functioneel van vorm en zuiver van lijn moesten zijn. In zijn beleving moest de nieuwe mens bevrijd worden van franje en overbodige decoratie en kon hij maar het beste wonen te midden van eenvoud en smetteloos witte muren.

Zuivere lijnen in het interieur van Maison Guiette (bron)

Vijf regels van de moderne architectuur

Volgens Le Corbusier waren er 5 basisprincipes waaraan de moderne architectuur moest voldoen:

  • 1. Gebruik pilaren of pijlers. Daarmee zweeft het gebouw en ondervinden natuur en verkeer zo weinig mogelijk hinder.
  • 2. Plaats muren naar believen. Door het gebruik van zuilen hebben muren geen dragende functie en is een vrije indeling mogelijk.
  • 3. Zie de buitengevel als een gordijn. Skeletbouw maakt het mogelijk haar als schil van het gebouw te ontwerpen
  • 4. Integreer lange, horizontale panoramaramen. Zij bevorderen het spel van licht en donker en bieden mooi zicht op de omgeving.
  • 5. Richt het platte dak in als buitenruimte. Dat compenseert het verlies aan natuur dat de bouw van het huis veroorzaakt.”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Alsof zo’n fout figuur kon bepalen wat goede architectuur was!”

Zijgevel witte stadsvilla omringd door groen
Wonen tussen het groen was een van Le Corbusiers uitgangspunten

Internationale Stijl

Nou ja, hij was natuurlijk wel de architect van de 20e eeuw hè. Geen wonder ook, want hij had het vak geleerd van mannen als Josef Hoffmann (Stocletpaleis), Walter Gropius (Fagusfabriek en Bauhaus) en Auguste Perret (Le Havre), stuk voor stuk architecten die zelf ook werelderfgoed ontwierpen.”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Nou dat soort meesters spreken niet echt tot de verbeelding Ech Wel. Die lui waren net zo min in staat om spannende gebouwen te ontwerpen.”

“Dat kan jij nou wel zeggen Ech Nie, maar hun ontwerpen zorgden voor een ware revolutie in de bouwkunst. Sterker nog, de Internationale Stijl was de eerste die echt overal werd toegepast.

Le Modulor, het idee van le Corbusier om aan de hand van menselijke verhoudingen het ideale gebouw ontwerpen

Schep bouwwerken aan de hand van de modulor

Als gevolg van de verwoestingen in de Tweede Wereldoorlog was er zoveel behoefte aan nieuwe woningen dat alleen in serie geproduceerde, betonnen wooneenheden nog een beetje aan de vraag konden voldoen. Het was een ontwikkeling die natuurlijk precies paste in het straatje van Le Corbusier. Zijn teksten over architectuur golden plotseling als het nieuwe Heilige Schrift. Het duurde dan ook niet lang voordat de halve wereld in galerijflats woonde en men gescheiden werkte en recreëerde.

Om het echt helemaal een harmonisch geheel te maken, ontwikkelde Le Corbusier ook nog een eigen proportioneringssysteem, de zogenaamde modulor. Het was een methode om aan de hand van een menselijk figuur en de gulden snede de ideale maten van een gebouw te berekenen.”

“Hmmm…”

“Wat?”

“Dus die Le Corbusier van jou hield er niet alleen hele foute opvattingen op na, hij is ook nog eens verantwoordelijk voor de zo mislukte wederopbouw van het Rotterdamse centrum? Al die afschuwelijke betonnen misbaksels zijn zijn schuld?”

“Eh…”

“Die lul snapte er echt niks van hè. Daar ga ik m’n tijd niet aan verspillen hoor, ga jij maar fijn alleen.”

Doorsnede stadsvilla met trap en diverse kamers
Doorsnede van maison Guiette

Vrouwen weten het altijd beter

Onderweg naar Antwerpen moet ik bekennen dat Ech Nie’s kritiek ook niet helemaal onterecht was. De Franse banlieus, de plattenbau in Oost-Europa, de Bijlmermeer in Nederland; ze zijn stuk voor stuk gebouwd in de geest van Le Corbusier maar gelden tegenwoordig allemaal als gure, desolate hoogbouwwijken. Poelen des verderf, zou Le Corbusier zeggen, oorden waar het gespuis de dienst uitmaakt, armoede en werkloosheid welig tieren en de strakke structuur het leven onmogelijk maakt.

Misschien had Le Corbusier net als ik gewoon naar zijn vrouw moeten luisteren. Zij kon vroeger al niet wennen aan het door manlief ontworpen appartement en vergeleek de kille uitstraling van het pand met die van een snijzaal in een ziekenhuis. Hmmm, hoor ik Ech Nie al denken.

Aangekomen bij het Belgische werelderfgoed kost het me welgeteld vijf minuten voor ik alles gezien heb. Niet omdat ik de woning zo afzichtelijk vind, helemaal niet eigenlijk, maar gewoon omdat het huis vanwege zijn private eigendom niet van binnen te bekijken is. Lekker makkelijk dus. Ech Wel!

Ook een liefhebber van Le Corbusier, zijn strakke lijnen of betonnen flats? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

Veel meer als wat op bovenstaande foto’s staat is er eigenlijk niet te zien. Wie echter toch dit pareltje van Le Corbusier met eigen ogen wil bekijken moet Populierenweg 32, Antwerpen op zijn TomTom intikken. Van binnen is het pand, zoals gezegd, niet te bezichtigen, maar om een idee van het interieur te geven kan onderstaand filmpje worden bekeken.

Het architecturale werk van Le Corbusier is een (wereldwijde) seriesite. Behalve het Maison Guiette zijn ingeschreven:

Lees ook:

– Van Nellefabriek, Rotterdam – een gedicht in staal en glas
– De Fagusfabriek is gewoon hartstikke bijzonder
– Le Havre is knap lelijk

10 Reacties