Is de kathedraal van Aken Dom?

Dat de heidense wereld het domein van de duivel is, had ik wel begrepen. Dat is logisch. Maar dat het Gods wil is om deze barbarij te allen tijden te bestrijden, was me dan weer ontgaan. Toch niet goed genoeg geluisterd, denk ik, vroeger in de kerk. Ik dacht namelijk altijd dat je je vijanden lief moest hebben. Dat diegene die je op de wang slaat je ook de andere kant moest aanbieden. Sinds ons bezoek aan de kathedraal van Aken en Karel de Grote weet ik echter wel beter. God wil dat helemaal niet. Hij wil dat het christelijk geloof wordt verspreid en indien nodig te vuur en te zwaard.

Goddelijke plicht van Karel de Grote

Gelukkig was Karel, koning der Franken en edel van geest, zich wél bewust van zijn Goddelijke plicht. Hij begon een godsdienstoorlog tegen de ongelovige Saksen, plunderde hun heiligdommen en maakte ieder andersdenkende een kopje kleiner. De kerstening van Europa was een zegen en daarvoor mogen we Karel wel dankbaar voor zijn. Wat had er toch van deze wereld geworden als Karel net zo Dom als ik was geweest? Dan zaten we nu waarschijnlijk elke zondag rondom een oude eik in het bos en riepen we Wodan aan in plaats van God.

Kerstening van de Saksen

Vrome Karel geloofde in eenheid door religie. Als beschermer van het katholieke geloof veroverde hij een gebied dat ongeveer zo groot was als het oude West-Romeinse Rijk en wat werd bevolkt door verschillende Germaanse stammen. Om hen te winnen voor de Frankische christelijke zaak gaf hij aan missionarissen de opdracht het woord van God te verspreiden. De missie liep op zich redelijk gesmeerd maar helaas voor Karel wilden de barbaarse Saksen niet erg meewerken.

Keer op keer kwamen de woeste woudmannen in opstand en staken ze kerken in brand en zendelingen neer. Dat moest maar eens afgelopen zijn, vond Karel, en hij bepaalde dat voortaan alle heidense rituelen verboden waren, dat er moest worden geluisterd naar de koning, dat kerken en priesters heel moesten blijven en dat dopen in het vervolg verplicht was. Wie niet wilde luisteren kreeg de doodstraf.

Het Rijk van Karel de Grote moest een eenheid vormen

De eenheidsstaat die Karel voor ogen had, moest worden bereikt door invoering van het pure geloof uit de begintijd van het christendom. Orde en rust diende er te zijn en daarvoor was het noodzaak het volk her op te voeden. Bisdommen en kloosterscholen werden opgericht en de geestelijkheid kreeg de opdracht de heidense bevolking wat christelijke moraal bij te brengen.

Behalve de kathedraal van Aken werd ook een paleisschool gesticht. De erbij verzamelde geleerden kregen de taak de klassieken uit de oudheid te bestuderen en nieuwe wetten uit te vaardigen. Men streefde namelijk niet alleen naar één religie maar ook naar één schrift, één munt, één maat in gewicht en lengte, één manier van werken op het land en uiteraard ook één protocol voor de gang van zaken in de kerk. Eendracht maakt macht. Oftewel; één volk, één rijk, één leider. Een Duitse gedachte die er blijkbaar al vroeg in zat.

Kathedraal van Aken werelderfgoed

Unesco kon al die pogingen tot vereniging wel waarderen en verklaarde de kathedraal van Aken, waarvan Karels hofkapel de kern vormt, in 1978 tot werelderfgoed. In Unesco’s motivatie roemde ze het gebouw als een “mooi symbool voor de culturele en geestelijke opleving die Europa onder Karels heerschappij beleefde”. Hij had het ´m geflikt. 1200 Jaar na zijn kordate optreden volgde de ultieme erkenning. Zijn Dom kwam op de werelderfgoedlijst en hij werd een echte Grote!

De palts van Karel de Grote

Tijdens de laatste poging van een Duits leider Europa in een groot Rijk onder te brengen had Aken het behoorlijk zwaar te verduren gekregen. Geallieerde bombardementen zorgden ervoor dat 65% van de woningen konden worden afgeschreven en dat de charme van de oude stad grotendeels verloren ging. Desondanks is de opzet van Karels favoriete palts (de verzameling gebouwen die de koning en zijn hofhouding onderdak verschafte) min of meer bewaard gebleven.

Romeinse bron Aken

Bij aankomst in de stad liepen wij de Grote man al snel tegen het lijf. Trots staat zijn standbeeld bovenop de Karlsbrunnen, de oudste bron van de stad. Een mooi plekje want Karel vond het zwavelhoudende water zo lekker dat het een van zijn belangrijkste redenen was om zich hier te vestigen. Direct daarachter ligt het stadhuis van Aken wat is gebouwd op de fundamenten van Karels voormalige paleis.

Karel was een groot bewonderaar van de Romeinse cultuur en daarom kreeg zijn paleis het uiterlijk van een Romeinse basilica, het machtscentrum van de oude keizers. Toen het paleis zo vervallen was dat het moest worden gesloopt, ontwierpen de architecten voor de nieuwe stadsbestuurders een stadhuis waarin de vorm van een basilica nog steeds te herkennen is. Achter het stadhuis ligt het vroegere koningsplein met aan de andere kant één van Unesco’s iconen, de vorsten Dom.

Paus kroont Karel de Grote tot keizer

Omdat het christendom in de Romeinse tijd ontstaan was, stond ook Karel op goede voet met de katholieke kerk. Zijn vader had in Karels jeugd reeds een verbond gesloten met de kerkelijke macht en daarin hadden beiden elkaar plechtig beloofd voortaan gezamenlijk de barbarij te bestrijden. Naar oudtestamentisch gebruik werd het plot beslecht door een pauselijke zalving van vader en zoon zodat iedereen gelijk kon zien dat het nieuwe akkoord Gods instemming had. Het werd een broederschap voor het leven.

Toen Karel later Groot was hielp hij de paus een paar keer uit de brand (hij versloeg op verzoek van de kerkvader onder andere de Longobarden) en de paus, op zijn beurt, promoveerde Karel op eerste kerstdag van het jaar 800 tot Grote vrede stichtende keizer. De eerste sinds de ondergang van het West-Romeinse Rijk ruim 300 jaar daarvoor.

Symboliek in de Dom van Aken

De wederopstanding van Europa moest natuurlijk ook tot uiting komen in Karels hofkapel. De achthoekige vorm die het gebouw heeft, was daarom niet alleen uit esthetisch oogpunt gekozen maar kreeg dit uiterlijk voornamelijk vanwege religieuze overwegingen. Het idee was namelijk dat Jezus was herrezen op de eerste dag van een nieuwe week, oftewel, de achtste dag.

Om die reden was de achthoek dus het ideale figuur voor Karels kerk. De acht stond immers symbool voor een nieuw begin, voor de wedergeboorte, en dat is precies wat Karel met zijn bouwwerk wilde uitstralen. Vanuit diezelfde gedachte werd het godshuis dan ook gewijd aan Maria, de moeder Gods, die met de geboorte van haar kind ook een nieuwe tijd inluidde.

De achthoek werd daarnaast gezien als een overgangsvorm tussen cirkel en vierkant. Bijzonder passend omdat de cirkel al sinds de oudheid werd gekoppeld aan het oneindige, het hemelse, terwijl het vierkant als symbool diende voor de (platte) aarde. De achthoek zorgde dus als het ware voor een verbinding tussen hemel en aarde precies zoals Karel zichzelf zag als de bemiddelaar tussen God en mens.

Volmaakte maatvoering Hemelse Jeruzalem

De vorm van Karels kapel is tevens een verwijzing naar het uiterlijk van de tempel van Salomo, waarvan men vroeger dacht dat deze achthoekig was, en het Hemelse Jeruzalem. Het Hemelse Jeruzalem is een term die gebruikt wordt in het boek Openbaringen, het laatste boek van de Bijbel. Het is een beschrijving van de stad van de grote Koning, het koninkrijk Gods.

De stad zou zijn opgebouwd vanuit het getal twaalf, de maat der engelen en van perfectie. Het was dus ook de enig geschikte maatstaf voor Karels kathedraal en de heilige maatvoering is dan ook overal in het gebouw terug te vinden. Zo is de omtrek van de achthoek bijvoorbeeld 144 voet, 12 x 12.

Karel de Grote en David

De geachte Karel, vol van zijn verheven taak, profileerde zichzelf maar wat graag als de nobele beschermer van het christelijk geloof. Hoewel hij bewondering had voor de oude Romeinse keizers waren het de Bijbelse koningen David en Salomo waarmee hij zich identificeerde. Zij hadden immers, net als hij, bij de gratie Gods mogen regeren over het uitverkoren volk.

David, de achtste (!) zoon van papa Isaï en net als Karel in zijn jeugd als troonopvolger gezalfd, was volgens de Bijbel een man naar Gods hart. Hij stichtte Jeruzalem en had niemand minder dan Jezus zelf als nazaat. Geen wonder dus dat Karel zich door zijn hofhouding graag als David liet aanspreken.

Troon van Salomo

Met de bouw van zijn achthoekige kerk legde Karel tevens de link naar vredeskoning Salomo, de zoon van David en de man die de eerste tempel in Jeruzalem liet neerzetten. De rechtvaardige Salomo sprak zijn oordelen uit zittend op een troon en daarom diende deze stoel als voorbeeld voor Karels eigen troon.

De zetel is belegd met Romeins marmer maar ziet er verder, zeker vergeleken met de rest van de kerk, nogal simpel uit. Elke decoratie ontbreekt. Dat komt volgens sommige onderzoekers omdat het marmer afkomstig is uit de Heilig Grafkerk in Jeruzalem, de plek waar Jezus begraven lag. Bewijs daarvoor ontbreekt maar het zou verklaren waarom de stenen stoel zo’n eenvoudig uiterlijk heeft. Elke verdere bewerking zou namelijk pure heiligschennis zijn.

Kerkschatten Aachener Dom

De hofkapel zelf is één en al pracht en praal. Wat gelijk bij binnenkomst opvalt zijn de kleurige mozaïeken overal om je heen. Niet bepaald standaard in een westerse kathedraal. In de koepel zie je Jezus zittend op een troon. Daaronder hangt aan een zware ketting een achthoekige (!) kroonluchter van verguld koper. Een geschenk uit de hemel, zo gezegd, want het ding moest (uiteraard) “het nieuwe, van goud schitterende Jeruzalem” voorstellen. De symboliek is duidelijk. De kaarsenhouder hangt tussen hemel en aarde en verdrijft met zijn Goddelijk licht en duur edelmetaal de duivelse duisternis, net zoals het “Hemelse Jeruzalem” in de Bijbel doet.

In 1215 werden Karels overblijfselen in de kerk opgraven en in een reliekschrijn vol edelstenen en –metaal geplaatst. Op de bovenkant van de kist stonden acht (!) scènes die het leven van de keizer uitbeeldden. Naast de Karlsschrein kwam er ook nog een Marienschrein voor de andere Bijbelse relikwieën die de kerk in bezit had. Al die Heilige prullaria deden het zo goed bij de pelgrims dat ze in 1414 een gotische uitbreiding van de kerk mogelijk maakten. Daarmee had de kathedraal van Aken eindelijk weer genoeg ruimte om al dat blinkende goud op te stellen. Voor even dan. Uiteindelijk kwamen er zoveel gouden geschenken bij dat een apart gebouw nodig was om alle schatten op te slaan.

Kroningstraditie Duitsland

Vanwege het historische belang van de hofkapel en de geschiedenis van de legendarische Karel de Grote lieten Duitse koningen zich vanaf 936 bijna 6 eeuwen lang in de kerk kronen. Eenmaal gekroond namen ze daarna nog graag even plaats op Karels troon waarna ze vervolgens een hapje gingen eten in de Aula Regia, de Koninklijke zaal van Karels voormalige residentie. Tegenwoordig delen ze er geen kronen meer uit maar is de traditie vervangen door de Karelsprijs. De “beste Europeaan van het jaar” mag de prijs in Aken komen ophalen.

Karel de Grote, vader van Europa

En dat laatste zegt eigenlijk alles. Karel is altijd herinnerd als een Groot man. In 1165 werd hij zelfs door zijn goede vriend de paus heilig verklaard. Een strijder van het ware geloof die ons verloste van Wodan, oude eiken en ander kwaad. Met zijn christelijke politiek, zijn hervormingen en zijn Saksische slagerij legde hij de basis voor onze huidige Westerse cultuur. Als “Vader van Europa” had hij het begrepen en ik niet. Gelukkig was hij niet Dom en is zijn kerk dat al helemaal niet. Die is zijn plekje op de werelderfgoedlijst meer dan waard. Ech Wel!

Ook wel eens in de kathedraal van Aken geweest, interesse voor Bijbelse symboliek of net zo Dom als ik? Laat het ons weten in de reacties hieronder, we horen het graag!

Praktische informatie

De hofkapel van Karel de Grote is niet het enige Karolingische bouwwerk dat de Unesco-werelderfgoedlijst heeft gehaald, ook de abdij van Lorsch en het klooster van Corvey (waarvan het westwerk uit deze tijd stamt) staan als patrimonium ingeschreven.

Adres: Domhof 1, 52062 Aachen, Duitsland
Jaar van inschrijving: 1978 (het behoorde samen met 11 andere patrimonia (waaronder de Wieliczka zoutmijn) tot de eerste werelderfgoederen van Unesco)
Officiële website: Aachener Dom

Lees ook:

– De kathedraal van Chartres wordt omringd door mythen en mysteries
– Koninklijke boekenwurm kreeg met Escoriaal de wijsheid in pacht